Sektörel Raporlar

Türkiye genelinde kamu kurumlarý, meslek kuruluþlarý ve diðer kurum, kuruluþ, proje benzeri çalýþmalar kapsamýnda arýcýlýk sektöründe bir çok araþtýrma ve inceleme çalýþmasý yapýlmýþtýr. Birbirinden baðýmsýz olarak gerçekleþtirilen bu çalýþmalarýn bir kýsmý sadece belirli bir coðrafi alaný kapsarken diðer bazýlarý ise Tirkiye genelini kapsamaktadýr.

Bu raporlarýn bir arada ve topluca incelenmeleri, sektörün geçmiþine son derece etkili bir ýþýk tutmakta ve bugünü anlamamýzý kolaylaþtýrmaktadýr. Bu kapsamda bu raporlar topluca bir arada sunulmuþtur.

Türkiye'de Geleneksel Arýcýlýk Raporu

Kaynak: Buðday Ekolojik Yaþamý Destekleme Derneði

Geleneksel arýcýlýk yöreye özgü yöntemlerin nesilden nesile aktarýldýðý, arýya ve arýcýlýða gönülden bir baðlýlýkla yürütülen bir uðraþ. Anadolu’da genç nüfusun yaygýn bir þekilde þehirlere göç etmesi, geleneksel arýcýlýkta kovana müdahale imkanýnýn az olmasýndan dolayý yüksek verim alýnamamasý gibi sebeplerle geleneksel arýcýlýða iliþkin kadim bilgiler yok olmaya yüz tutmuþ durumda. Geleneksel arýcýlýðýn kaybolmasýndaki sebeplerin baþýnda, küresel iklim deðiþikliði ve daha fazla verim alma baskýsý ile gezici arýcýlýk yapýlmasý, geleneksel kovanlarýn (karakovan) ise taþýmaya uygun olmamasýdýr. Oysa fenni kovanlar üst üste istiflenerek kolayca taþýnabilmektedir. Ancak gezici arýcýlýk, arý türlerinin melezlenerek özelliklerini yitirmesi ve hastalýklarýn yayýlmasý nedeniyle ciddi sorunlar yaratmaktadýr.

Bu çalýþma ile Buðday Derneði’nin yapmýþ olduðu “Geleneksel Arýcýlarýmýzý Arýyoruz” çaðrýsýna verilen yanýtlar ile birlikte gerek keþif gezileri gerekse görseller ve yayýnlar taranarak ulaþmýþ olduðumuz arýcýlarýmýz ile yaptýðýmýz görüþmeler neticesinde geleneksel arýcýlýðýn kayýt altýna alýnmasý amaçlanmýþtýr.

Anadolu’da geleneksel arýcýlýk dendiðinde akla “karakovan” gelmektedir. Arýlara ve kovanlara müdahale olmamasý ve arýlarýn aylarca karanlýk bir kovanda peteklerini inþa ettiðinden karakovan tabiri kullanýlmýþtýr. Kovanýn tüm malzemeleri doðadan temin edilmektedir.

Türkiye’nin tüm bölgelerinde karakovanda arýcýlýk yapýlmaktadýr. Son dönemde Gýda, Tarým ve Hayvancýlýk Bakanlýðý’nýn yapmýþ olduðu “sahte bal” açýklamalarý, halkýn doðal olarak üretilen bala olan olan talebini arttýrmýþ olup; üreticiler de daha pahalý olarak sattýklarý karakovan ballarýna yönelmiþlerdir ve geleneksel yöntemleri uygulamasa bile karakovanda arýcýlýk yapýyor ise kendini geleneksel arýcý olarak tanýmlamaktadýr. Ancak bizim burada geleneksel arýcýlýk olarak tabir ettiðimiz, yöreye özgü nesilden nesile aktarýlan bilgiler ile genellikle karakovanlarda yapýlan arýcýlýk faaliyetidir.

Bölgeler ve Ýklimlere Göre Þekillenen Geleneksel Arýcýlýk

Türkiye’de iklim ve floranýn bölgeden bölgeye deðiþmesi, karakovanlarýn da deðiþken özellikler göstermesine sebep olmuþtur. Bol yaðýþ alan ve ormanlýk olan bölgelerde kütük kovan kullanýlmakta olup, sazlýk ve söðüt aðaçlarýnýn bol olduðu iç bölgeler ve Trakya bölgelerinde sepet kovanlar tercih edilmiþtir.

Bunun dýþýnda Doðu Akdeniz Bölgesi’nde Elmalý Ýlçesi Söðe Mahallesi’nde bulunan tarihi arý serenlerinden ayakta olanlar Elmalý Müzesi tarafýndan koruma altýna alýnmýþ ve arý serenlerinden biri yüzyýllardýr bakýcý olan Bozkurt ailesine teslim edilmiþ olup 2 yýl kadar önce yapýlan çalýþmalar ile bu sene bal üretimine baþlanmýþtýr.

Ýç Anadolu’da Nevþehir, Ürgüp civarýnda (Kapadokya) oyulmuþ kayalýklarda bulunan arýlýklarda da uzun yýllar arýcýlýk faaliyeti yürütülmüþtür. Ürgüp Ýlçe Tarým Müdürlüðü ile yapýlan görüþmede bölgede artýk bu þekilde arýcýlýk yapan kimse kalmadýðý, küresel iklim deðiþikliði sebebiyle arýcýlarýn gezgin arýcýlýk yaparak güneye gittikleri ancak arýlýklarýn halen kullanýlabileceði bilgisine ulaþýlmýþtýr.

Marmara Bölgesi’nde ise Bursa’da kerpiç ev ve bahçe duvarlarý içinde gömülü arýlýklar tespit edilmiþtir. Ancak bu kerpiç evler artýk kullanýlmadýðýndan bu niþlerde yapýlan arýcýlýk hakkýnda bilgiye ulaþýlamamýþtýr.

Günümüzde geleneksel yöntemlerle faal ve yaygýn olarak yapýlan karakovan balý üretimi, sepet kovanlarda ve kütük kovanlarda yapýlmaktadýr.

1-Kütük Kovanlar

Kayýn, kestane, ladin, ardýç ve ýhlamur aðaçlarýndan yaþlý (içi geçmiþ) ve 30-35 cm çapýnda olanlarýn gövdesinden bir bölüm alýnýp, içi oyularak silindir þeklinde bir kovan hazýrlanmaktadýr. Hazýrlanan kovanýn uzunluðu, arýcýnýn diðer kovanlarýnýn uzunluðu ile hemen hemen ayný olmalýdýr. Kovanýn aðaç kalýnlýðý ise aðaca göre deðiþmekle birlikte genelde 6 cm civarýndadýr. Kovana arka ve ön tarafýna kapaklar yapýlýr ve ön tarafa giriþ deliði açýlýr.

Arýlýk yerler kimi zaman dik yamaçlar, kaya oyuklarý, aðaç doruklarý olabileceði gibi özel olarak 1-1,5 metre yüksekliðinde dikdörtgen þeklinde taþ duvar örülerek de hazýrlanabilir. L þeklinde hazýrlanan ve kovan sayýsýna göre karþýlýklý monte edilen aðaçlara tahtalar çivilenir. Taþ duvarýn içi taþ ve çakýlla doldurulur ve üstü aðaç kabuðu ile örtülür. Kovanlar uçuþ deliði sabah güneþini görecek þekilde yan yana dizilir ve aradaki boþluklar ve üzerileri aðaç kabuklarý ile doldurulur. En üste de sac konarak yaðmur ve kardan etkilenmesi önlenir.

Kütükkovanda bal üretimi ile ilgili olarak Doðu Karadeniz’de Artvin Arhavi’den Erkan Can ile görüþtük. Erkan Can’ýn babasý dik yamaçlara iplerle iniþ yapan son arýcýymýþ. Erkan Can turizm iþiyle uðraþtýðýný aslen elektronikçi olduðunu; babasýnýn “Bu arýlar, petekler bir gün bakýmsýzlýktan ölecek ve siz birileri bal verse diyeceksiniz” dedikten bir gün sonra vefat ettiðinden arýcýlýkla fiilen uðraþmaya baþladýðýný ve her þeyi babasýndan öðrendiðini beyan etmiþtir. Kütük kovanlarý eskiden babasýyla yapýyorlarmýþ ve el emeðiyle hazýrlamasý 1 hafta kadar sürüyormuþ bu sebeple artýk atölyede yaptýrdýðýný söyledi. Ihlamur aðacýndan yapýlan kovanlarý hem oðul takibi için hem de bal üretimi için kullanmaktaymýþ. Evine yakýn çamlarýn üstünde, Kamilet Vadisi’nde 3 saat ve 8 saat uzaklýkta farklý yerlerde kovanlarý bulunmakta. “Fenni kovanda her kontrol bende kütük kovanda ise nasýl yapýlacaðýný bilmeyen biri ana arýyý bulamaz” diyerek; sigara dumaný ya da körükle verilen dumaný ön taraftan kovan aðzýna verip geri çekmek gerektiðini bunu birkaç kere yaptýktan sonra ana arýnýn en arkaya gittiðini ve diðerlerinin de onu koruduðunu bu sayede kolayca ana arýyý tespit edebileceðimizi anlattý.

Kütükkovanlarda bir sene saðým yaptýðýný sonraki sene balý arýya býraktýðýný, bugüne kadar kovanlarýnda hiç yavru çürüklüðü hastalýðýný görmediðini, varroa parazitini da 5-6 sene öncesine kadar bilmediðini anlattý. Arýlarýný gezdirenlerin getirdiði bir hastalýk olduðunu, eskiden vadide hiç görülmediðini anlattý. Varroa için kullandýklarý özel bir tentürleri olduðunu, yine oðul çekmek için bölgedeki bitkilerden yaptýklarý bir karýþým olduðunu, bu sene hiç kimse oðul alamazken kendisinin 7 oðul aldýðýný anlattý. Oðul takibi için kovanlarýn doðada güneþ alacak, sessiz, ayýlarýn ulaþamayacaðý ve mutlaka kýlavuz arýnýn rahat konacaðý rüzgar almayacak bir yere konmasý gerektiðini anlattý.

Ýklimin deðiþtiðini, arýlarýn geliþim zamanlarýnda artýk çok soðuk olduðunu, eskiden bu kadar nem ve soðuk olmadýðýný özellikle Muratlý Barajý yapýldýktan sonra havalarýn çok sertleþtiðini, ani sis bastýðýndan arýlarýn geri dönemediðini, arý tam geliþirken kestane çiçeklendiðinde yaðmur bastýrdýðýný bu sebeple eskisi kadar bal alamadýklarýný anlattý ve son olarak kuzenine el vereceðini, iþi ona öðrettiðini, sevgiyle arýcýlýk yapýlmazsa verim de alýnamayacaðýný söyledi.

Genel olarak saha çalýþmalarýndan edindiðimiz bilgiler ýþýðýnda Doðu Karadeniz’e baktýðýmýzda, Maçahel bölgesi ve Arhavi’deki vadiler hariç çoðunlukla fenni kovanlara geçilmiþ olduðunu, aðaçlarda ve kayalara monte edilmiþ kara kovanlarýn daha çok oðul yakalamak için kullanýldýðýný görüyoruz. Arýlarýn gezdirildiðini ve Ardahan Göle’ye götürülüyor. Kaynaðý kesin bilinmemekle birlikte bazý arýcýlarýn geceden bu mevkilerde çiçeklerin üstüne çuvalla þeker döktükleri üzerine çið yaðdýktan sonra sabah güneþiyle arýlarýn bu çiçeklerden beslendiði öðrenilmiþtir. Geleneksel bilgi artýk uygulanmamaktadýr. Varroa temel bir problem ve kimyasal mücadele yapýlmaktadýr. Ancak kütük kovanlarda halen ceviz yapraðý ve ceviz aðacý kabuklarý ile kekik hem varroa’ya hem de güveye karþý kullanýlmaktadýr. Ancak sonbaharda konan ceviz yapraðý kýþa girerken iþe yarasa bile kýþ çýkýþýnda güveye karþý iþe yaramayabileceðinden ek olarak uygun hava sýcaklýðýnda peteklerin hava cereyanýnda býrakýlmasý öneriliyor. Hava akýmýnýn olduðu yerde güvenin yumurtlamayacaðý söyleniyor. Koloniyi gençleþtirdiðinden oðul destekleniyor ve her sene arýlara bal býrakýlýyor. Þehirlere göç sebebiyle gençler arýcýlýkla uðraþmak istemiyor. Bu sebeple bilge arýcýlar vefat ettikçe kadim bilgiler de yok oluyor.

Muðla bölgesinde 450 civarýnda kütük kovaný olan Soner Turgut ile yapmýþ olduðumuz görüþmede kütük kovanlarýn çam ve kavak aðaçlarýndan yapýldýðýný, hepsinin babasýndan kaldýðýný, arýcýlýðý da babasýndan öðrendiðini ve artýk bölgesinde bu tür kovanlarý yapan ustalarýn kalmadýðýný anlattý. 100 senelik kovanlarý olduðunu ve halen kullandýðýný, kuru yerde muhafaza edilirse (yaðmur ve güneþten korunur ise) yüzlerce sene daha kullanýlabileceðini söyledi. Her zaman arýlara bal býraktýklarýný, kütük kovanda oðul engellemenin hali hazýrda mümkün olmadýðýný söyledi ve kimyasal mücadeleye ek olarak ceviz yapraðý ve kekik yaðý kullandýklarýný ayrýca çam aðacýndan çýkan katran dedikleri maddeyi çýtalara sürdüklerini söyledi. Hem yavru çürüklüðü hem de varroa hastalýðýnýn zaman zaman olabildiðini bahar bakýmlarý ve ara dönemlerinde ilaçla da mücadele yapýldýðýný anlattý. Son dönemde arý nüfüsunun azaldýðýný, iklimin deðiþtiðini hatta bu sene Aðustos ayýnda 15-20 dakika yaðan bir yaðmur sonrasýnda aðaç ve mahsullerin aniden kuruduðunu, arýlarýn zehirlendiðini, “asitli yaðmur ortalýðý yaktý kavurdu” diyerek anlattý.

2- Sepet Kovaný

Karakovanýn diðer yaygýn ve en eski þekli olan sepet kovaný Anadolu’nun birçok bölgesinde kullanýlmaktadýr. Bölgesine göre söðüt, gürgen veya fýndýk, kargý ve benzeri bitki türlerinden yapýlmaktadýr ve yöresine göre hayvan gübresi, kerpiç benzeri karýþýmlarla sývanmaktadýr. Ölçüleri ve þekilleri de yöreye göre deðiþiklik göstermektedir. Örneðin Ýç Anadolu Bölgesi’nde, Muðla’da ve Güney Doðu Anadolu’da silindir þeklinde olup, boy 1 metre ve çap da 25 cm civarýndadýr. Trakya bölgesi sepetleri ise konik þeklinde, boy 50-70 cm civarýnda ve çap da 40 cm civarýndadýr. Bu sepetlerin üst kýsmýnda bir de sap bulunmaktadýr. Taþýma bu saptan yapýlmakta ve daldan oðul alýnmasý için de kolaylýk saðlamaktadýr.

Bazý arýcýlar sepetlerini kendi hazýrlamakta bazýlarý ise geleneksel sepet örücülerden temin etmektedirler. Ancak sepet örücülüðü de Anadolu’da kaybolmaya yüz tutmuþ geleneksel uðraþlardan biri sayýlmaktadýr.

Sepetler sývanarak kullanýlmaktadýr. Sývama sayesinde arýlar nemden; kýþýn soðuktan, yazýn da sýcaktan korunmaktadýr. Bazý bölgelerde sepetler sadece çamurla ve samanla sývanýr. Çamur için çorak toprak, saman olarak da “kýlçýk” denilen ince dövülmüþ saman kullanýlmaktadýr. Bazý yörelerde ise sepetler çamur ve taze büyükbaþ hayvan tezekleri karýþtýrýlarak hazýrlanan harç ile sývanmaktadýr. (5) Harç hazýrlandýktan bir gün sonra sývama yapýlmasý tavsiye edilmektedir. Sepetin içi hali hazýrda arýlar tarafýndan propolisle sývanacaðýndan ötürü bazý arýcýlarca hiç sývanmamaktadýr. Bazý arýcýlar ise peteklerin düzgün þekilllenmesi için özellikle sepetine aðýz kýsmýna yakýn yerlerini harçla sývamaktadýr. Sepetler sývandýktan sonra kurumaya býrakýlmakta ve biraz kuruduktan sonra sulu bez ile üstünden geçilmektedir.

Sepetler dik olarak yerleþtirilecek ise geniþ bir tahtanýn üzerine önde arýlarýn gireceði kadar delik býrakýlarak yerleþtirilir. Tabaný da ayrýca sývanarak diðer zararlýlarýn girmesi engellenir. Kýþa hazýrlýk için sývanmýþ sepetler ayrýca bölgeye göre yöreye özgü otlar, sazlar ile kaplanýr. Sepetteki arýlarýn kýþlamasý iyidir. Balý en üst kýsma doldurup, alta doðru yumurtlar. Yavrular kýþýn alttan giren soðukla birlikte sepetin yukarýsýna, ballý tarafa çýkar ve rutubetten ve soðuktan korunur.

Bazý yörelerde sepetler yatay olarak, uzaktan bakýldýðýnda peteðe benzer bir þekilde düz bir zemine yerleþtirilerek, barýnak inþa edilir.  Barýnak seçiminde kekik ve geven bitkilerinin bol olduðu yerler tercih edilmektedir.

Tunceli Dersim Ýlçesi Torunoba Köyü’nde 35 adet sepet kovaný olan olan Ali Rýza Taþgýn ile görüþtük. Arýcýlýðý babasýndan öðrenmiþ, sepetlerini söðüt dallarýndan kendisi yapýyor ve büyükbaþ hayvan gübresini külle karýþtýrýp harç hazýrlýyor, hem içini hem dýþýný sývýyor. Ýçeriye sürülen harç katý bir þekilde ve dümdüz sürülüyor. Aðýzda üst taraf biraz eðri býrakýlýyor. Arý da içini propolisle sývadýðýndan, sepete mikrop, nem girmiyor demekte. Yavru çürüklüðü görülmemiþ ancak arada varroa görüldüðünden organik ilaç ve kekik kullanmakta. Ali Rýza Bey, damýzlýk arý kullanmýyor ve oðulu destekliyor. Kýþtan çýkýnca arýlarýna donmuþ bal veriyor. Her sene arýlarýna bal býrakýyor, hem fenni hem de sepet kovanlarý var. Fenni kovanýn çok da zahmeti olmadýðýný ancak piyasasýnýn da düþük olduðunu söylüyor. Bu sebeple sepet kovanda bal üretmeye baþlamýþ. Sepetlerinden ortalama 3 kg civarý bal aldýðýný tanýdýklarýna sattýðýný elinde hiç bal kalmadýðýný söylüyor.

Bitlis Hizan Ýlçesi Kolludere Köyü’nde 350 civarýnda sepet kovaný olan Vasfi Gencer ile görüþtük. Sepet kovanlarýnda nem olmadýðýný, kolay kolay hastalýk görülmediðini ve varroa dýþýnda pek hastalýk olmadýðýný anlattý bize. Kekik kurutup çam kozalaðýyla birlikte 9 gün içinde, 3 günde bir duman verdiðini, sepetin dýþýna hayvan gübresiyle hazýrladýðý harcý sürdüðünü, içine hiçbir þey sürmediðini, arýnýn zaten sepet içini propolisle kapladýðýný, iyi sýva yapýlýr ise kovanýn kolay kolay hastalýk ve nem kapmayacaðýný söyledi. Kovanlarýndan ortalama 4 kg bal aldýðýný, eþe dosta ve Ýstanbul’a satýþ yaptýðýný, arýcýlýðý babasýndan öðrendiðini anlattý. Ýklim deðiþikliðinin çok önemli bir sorun olduðunu, geçtiðimiz sene yavru alacaðý dönemde 7 gün fýrtýna olduðunu ve bu fýrtýna sonrasýnda 148 kovanýný kaybettiðini belirtti. Ýncelemelerde hiçbir hastalýða rastlanmadýðýný arýlarýn zayýf olmadýðý kovanlarýn ballý olduðunu ve üniversiteden de araþtýrma için geldiklerini ama çözemediklerini anlattý. Kendisi kesinlikle fýrtýna ile gelen tozlarda toplu ölüm olduðunu düþünüyor.

Erzincan Piþkidað Köyü’nde 50 civarý sepet kovaný olan Zikrettin Karakaþ ile görüþtük. Arýcýlýðý babasýyla birlikte yapýyor ve sepetlerini söðüt dallarýndan yapýyorlar. Kovanlarý toprak ve gübreyle sývýyorlar. Fenni kovanlarý da olduðunu, gezginci arýcýlýk yaptýklarýný baharda Keþiþ Daðý’na çýktýklarýný, sepet kovanlarýn taþýma konusunda riskli olduðunu söylüyor. Ortalama 2.5 kg civarý bal aldýðýný, varroaya karþý ilaç kullandýðýný ve faydasý olup olmadýðýný bilmemekle birlikte söðüt yapraðý ve kabuðundan duman da uyguladýðýný, bahçelerde toplu ilaçlamalarýn arýlara zarar verdiðini, 3-4 yýldýr arýlarýn baharlarý geliþemediðini söyledi bize.

3- Arý Serenleri

“Seren”, Türkiye Türkçesi Aðýzlarý Sözlüðü’nde “yer”, “orun” ve “makam” olarak anlamlandýrýldýðýndan; arý sereni, arý yeri ya da arýlýk olarak nitelendirilebilir.

Arý sereni 3-4 metre yüksekliðinde, bir sýra taþ (30-40 cm) bir sýra ahþap (10-15 cm) kullanýlarak inþa edilen yapýlardýr. Gövdenin üzerinde yaklaþýk 3 metre yüksekliðe (460×400 cm) ahþap bir platform yerleþtirilip üzerine kovanlar yerleþtirilmektedir. Kovanlar birbiri üzerine gelecek biçimde petek þeklinde dizili olup, çamurla birbirlerine tutturulmuþtur ve üzeri ardýç kabuklarýyla ve tahtalarla kaplanmýþtýr.

Serenlerin güneybatý duvarýnda ardýç kalaslarla örtülü çatýnýn 30-50 cm aþaðýsýnda bir insanýn ancak girebileceði þekilde küçük bir pencere bulunmaktadýr. Yapýnýn içi bu pencereye kadar taþla doludur. Yapý olarak Likya lahitlerini andýran ve toplam yüksekliði 7 metreyi bulabilen serenler arýlarý ve balý, baþta ayý olmak üzere vahþi hayvanlardan, kötü hava koþullarýndan korumaktadýr ve 60 kadar kovan barýndýrmaktadýr. Kovanlarýn bulunduðu üst bölüme, kaidede kullanýlan kalaslarýn uçlarý basamak yapýlarak çýkýlmaktadýr.

Antalya Elmalý Müzesi arý serenlerini kayýt altýna alarak koruma altýna almýþtýr. Elmalý Ýlçesi Söðle Mahallesi’nin Kurtini Yaylasý’nda bulunan bir arý sereninde de bu sene ilk kez kara kovan balý üretilmiþtir. Elmalý Belediyesi (8) yok olmaya yüz tutmuþ yüzlerce yýllýk bir geleneði yaþatmak adýna arý serenine giden yolu düzeltmiþ, restorasyon çalýþmasýna destek olmuþ ve arý serenine daha önceden de bakmýþ olan Ramazan Bozkurt ailesine teslim etmiþtir.

Ramazan Bozkurt ile yapmýþ olduðumuz görüþmede, arý serenine bakmayý çocukken babasýndan öðrendiðini, sonra 20- 30 yýl boyunca serenin sahipsiz kaldýðýný, selden yollarýn kaybolduðunu, Belediye’nin desteðiyle yol çalýþmasý sonrasýnda tekrar serene bakmaya baþladýðýný ve bu yýl serenden 15 kg bal alabildiðini ancak iyi bir bakýmla zamanla 100 teneke bal alýnabileceðini söylemiþtir. Arý sereninde oðul zamaný, oðul toplamasýnýn ve bakýmýn zor olduðunu, bunun dýþýnda dedesinin de ayný serende bal ürettiðini ancak ne yazýk ki kendisinden sonra bu iþi yapacak, el vereceði kimse olmadýðýný beyan etmiþtir. Bu arý sereni Türkiye’de bal üretilen tek arý serenidir ve koruma altýna alýnmýþtýr.

4- Bursa Ev Arýlýklarý

Bursa’nýn Nilüfer ilçesi Ürünlü/Kite Mahallesi’nde, kerpiç ev ve bahçe duvarlarý içerisinde kovan görevi gören niþler bulunmaktadýr. Kerpiçten yapýlmýþ ve kil ile sývanmýþ olan bu evler ile duvarlarda gömülü bulunan kovanlar bugün kullanýlmamakta olup evler günümüzde terk edilmiþ durumdadýrlar. Bahsi geçen niþler, kullanýldýklarý dönemde muhtemelen bir ahþap kapak ile kapatýlmaktaydý ve ayný zamanda arýlarýn giriþ-çýkýþý için kapak üzerinde delikler býrakýlmýþtý. Ürünlü/Kite’deki arýlýklar, geçmiþteki bir geleneðin devamý olabilir. Roma döneminden günümüze kadar gelebilen antik metinlerde yer alan, villa duvarýna bal üretimi amaçlý kovan yerleþtirilmesi söz konusudur. Ancak bu evler artýk kullanýlmadýðýndan arýlýklar boþ durumdadýr.