Arýcýlýk Hakkýnda Temel Bilgiler

Arýcýlýk ile ilgili çok sayýda terim ve bu terimlerle ilgili hayatýmýzý etkileyen hususlar bulunmaktadýr. Arýcýlýkta en sýklýkla kullanýlan terimler ve bu konularda kýsa teknik bilgiler bu bölümde incelenmiþtir. 

Bal Arýlarýnda Bakým ve Beslenme

Kaynak: Türkiye Arý Yetiþtiricileri Merkez Birliðii

Ýlkbahar Bakýmý

Arýcýlýkta istenilen düzeyde verim alabilmek için, her mevsim yapýlmasý gereken iþlemlere dikkat edilmelidir. Çalýþmalarýn en yoðun yapýldýðý dönem ilkbahardýr.

Ýlkbahar kontrollerinde amaç; arýlarýn kýþý nasýl geçirdiklerini, kovanda mevcut gýda miktarýný, ana arýnýn varlýðýný, yumurtlama durumunu, iþçi arý miktarýný, kovanda hastalýk olup olmadýðýný kontrol etmektir.

Ýlk kontrol; koloniler kapalý mekânlarda kýþlamýþsa dýþarý alýnma zamaný bölgelere göre deðiþiklik gösterir.

Ülkemizin birçok bölgesinde ve sahil kesimlerinde arýlý kovanlar açýk alanlarda kýþlatýlýr. Kapalý mekânlarda kýþlatýlýp dýþarý çýkartýlan ya da açýk alanlarda kýþlatýlan arý ailesinin ilk kontrolleri havalarýn ýsýndýðý, erik aðaçlarýnýn çiçek açmasýndan itibaren güneþli açýk günlerde sýcaklýðýn 14–17 derecenin üzerinde olmasý halinde saat 11–14 arasýnda yapýlabilir. Özellikle ilk kontrollerde koloniler üþütülmemelidir. Koloni üþütüldüðü takdirde 35 derece olan yavru büyütme alaný sýcaklýðýnýn tekrar ayný dereceye yükseltilmesi için arýlarýn büyük oranda bal yemeleri gerektiði ve hastalýklar için uygun bir ortam oluþturduðunun unutulmamasý gerekir. Altý çerçeveli kovanlarda, kovan tipine göre 10 derece ýsý artýþý için 40–80 gr günlük bal tüketilir.

Arýlarýn uçuþa çýktýklarý zamanlarda kovan dip tahtasý temizliði yapýlabilir. Dip tahtasý üzerinde görülen kýrýntý ve artýklar incelenerek koloni hakkýnda bilgi sahibi olunmasý saðlanabilir. Üzerinde nem ve su biriken örtülerin (tahtalarýn) acilen deðiþtirilmesi gerekir. Dip tahtasý kovan gövdesine sabitse temizlik ya da deðiþtirme kovan gövdesi ile komple yapýlýr.

Çerçeve kontrolünde küflü, aþýrý esmerleþmiþ ve kýrýk petekli çerçeveler kovandan çýkartýlarak ihtiyaç varsa yerine önceki yýldan kalan temiz petekler verilir. Ýþlenmiþ petek yoksa yerine temel petek verilir. Kovan içindeki mevcut arý miktarý çerçeveleri doldurmuyorsa arýsýz çerçeveler alýnarak alan daraltýlýr, kuluçkalýk çerçevelerinin her yýl yarýsý deðiþtirilir.

Þekil 1. Her yýl kuluçkalýk çerçevelerinin yarýsý yenilenir

Kolonide ana arýnýn olup olmamasý koloninin sürekliliðini doðrudan etkiler. Kontrollerde ana arý görülemezse günlük yumurtanýn olup olmadýðýna bakýlýr. Arýlý kovanda günlük yumurta varsa ana arýda mevcuttur. Ana arýnýn olmadýðý anlaþýlýrsa ya yeni bir ana arý verilmeli ya da baþka koloni ile birleþtirilmelidir.

Besin kontrolündeki amaç kovandaki bal polen miktarýnýn belirlenmesidir. Erken ilkbaharda yapýlan kontrollerde besin stokunun yetersiz olduðu görülürse bal ve pudra þekerinden yapýlan kek ya da þeker þurubu ile besleme yapýlabilir. Bu dönemde yapýlacak besleme hem açlýk riskine hem arý ailesi nin geliþmesine katkýda bulunur. Verilen keklerin üretimi izne tabidir.

Þekil 2. Kek ile beslenen arýlý kovan

Hastalýk ve parazit kontrolü; arýcýlýkta yýl boyu görülebilecek nosema, yavru çürüklüðü ve paraziter hastalýklara karþý uyanýk olunmalýdýr. Varroa parazitine karþý erken ilkbahar mücadelesi uygun zamanda, dozda, ruhsatlý ilaçlar ile eksiksiz yapýlmalýdýr. Herhangi bir hastalýk görüldüðünde ya da þüphe edildiðinde mutlaka bir uzmana danýþýlmalýdýr.

Ýlkbahar beslemesi kovan içindeki gýda kaynaklarýnýn kalite ve miktar olarak yetersiz olmasý durumunda yavru geliþimini teþvik için yapýlan yemlemedir. Ýlkbahar yemlemesi bir ölçek þeker ve bir ölçek su ile hazýrlanan þurupla yapýlmalýdýr. Kullanýlan besleme þekeri rafine þeker olmalý, bunun dýþýndaki besinler verilmemelidir. Ýlkbaharda yapýlan þurup beslemelerinde yaðmacýlýk olabileceðinden önlemler alýnmalýdýr. Akþam üzeri geç saatlerde yapýlmalýdýr.

Erken ilkbaharda arý geliþmesi için ihtiyaç duyulan diðer besin polendir. Yeterli deðilse bal ve polenden yapýlacak kekle besleme yapýlabilir. Polen yokluðunda yavru üretiminin durduðu unutulmamasý gereken bir durumdur. Polen gelmediði zamanlarda beslemeden kaçýnýlmalýdýr.

Oðul, bal arýlarýnda nesli devam ettirmek için arý ailesi fertlerinin bir kýsmýnýn ana arý ile birlikte kovandan ayrýlarak yeni bir aile oluþturmasýdýr. Teknik arýcýlýkta koloninin gücünü zayýflattýðý için koloninin oðul vermesi istenmez ve karþý önlemler alýnýr. Koloninin oðul vermesini destekleyen þartlar; arýlarýn fazlaca çoðalmasý, bal depolayacak yerinin kalmayýþý, koloni içi sýcaklýðýnýn artmasý, ana arýnýn yaþlanmasý ve genetik yapý olarak sýralanabilir.

Þekil 3. Doðal oðul arýnýn bekleme yeri aðaç dalý

Oðul vermeyi destekleyen þartlarýn ortadan kaldýrýlarak önlenmesi teknik ve ekonomik arýcýlýðýn önemli kuralýdýr.
Koloni sayýsý arttýrýlmak istendiðinde yeterli güce eriþmiþ bir koloni bölünmek suretiyle suni oðul üretimi yoluna gidilir. Arý, ballý ve yavrulu petekler her iki kovana eþit þekilde paylaþtýrýlýr. Burada önemli husus tarlacý arýlarýn her iki koloniye eþit oranda girmelerini saðlamaktýr.

Bunun için anaç koloni yarým metre saða ya da sola kaydýrýlarak, eski uçuþ hattý anaç ile yeni koloninin ortasýnda kalacak þekilde yeni koloninin yerleþtirmesi yapýlýr.

Bir baþka suni oðul üretimi yöntemi de özellikle koloni sayýsýný çoðaltmak amacýyla bir kovandan 5 çerçeveli 1 bölme yapýlmasýdýr. Bu durumda 3 adet arýlý-yavrulu, 2 adette arýlý-ballý çerçeve yeni kovana yerleþtirilir. Uçuþ delikleri kapalý olan bu kovanlar, tarlacý arýlarýn eski kovan yerine dönmelerini önlemek için en az 5 km uzaða taþýnýr. Yeni bölünen teknik oðullar ya anaarý yaparlar ya da çiftleþmiþ ana arý verilir.

Kayýt tutma, her üretim alanýnda olduðu gibi arýcýlýkta da önemlidir. Her kovana ait kart ya da sicil defteri tutulmalýdýr. Her koloni kontrolünde bilgiler iþlenerek daha sonra yapýlmasý gereken iþler planlanýr. Kayýtlarda; ana arýnýn çýkýþ ve yumurtlamaya baþlama tarihi, kökeni, bal ve polen miktarlarý, yavru durumu gibi bilgiler yer almalýdýr.

Yaz Bakýmý

Arý ailelerinin ilkbahar bakýmýndan sonra yaz ayýnda bakým ve kontrolleri devam eder. Arýlar geliþtikçe çerçeve ve kat verme flora takibi ve bal hasadý yazýn yapýlan iþlerin baþýnda gelir.

Þekil 4. Kat verilmiþ düzgün bir arýlýk

Petek ve Kat Verme

Arýlarda geliþme faaliyetlerinin baþlamasýyla petek örme de baþlar. Bu dönemde aileye yeni temel petekler verilir. Kuluçkalýk olduðu zaman kovana kat, diðer bir deðiþle ballýk verilmesi gerekir. Kat verilirken kuluçkalýkta ballý peteklerden en az 2 çerçeve kata alýnýr.

Þekil 5. Kat verme zamaný gelmiþ kovan

Yerlerine yeni petekler verilir. Ballý petekler yanýnda bir iki yeni petek daha verilen kat kuluçkalýðýn üzerine koyulur.

Teknik arýcýlýkta arýlarýn bal kaynaðýnýn durumuna göre bir yerden baþka bir yere nakledilmesi iyi bir verim alabilmek için þarttýr. Bu gezginci arýcýlýk olarak da adlandýrýlýr.

Ülkemizde bal hasadý genelde yaz aylarýnda yapýlýr. Fazla su uçurularak en az yarýsýndan fazlasý sýrlanarak olgunlaþmýþ ballý petekler hasat edilir. Bal hasadý ballýk katlarýndan yavrusuz çerçevelerden yapýlmalý, Türk gýda kodeksine uygun malzemeler kullanýlmalýdýr.

Sonbahar Bakýmý ve Kýþlatma

Arý ailesinin sonbahar bakýmý arýlarýn kýþý kayýpsýz geçirmeleri açýsýndan önem taþýr. Sonbaharda arýlara kýþ yiyeceði olarak bal ve polen depolanmýþ petekler býrakýlmalýdýr. Ekþimiþ ballar düþük kaliteli ballar arýlara kýþ yiyeceði olarak verilmemelidir.

Arý mevcudu zayýf, ana arýsýz, ana arýsý yaþlanmýþ ve verimsiz olan arýlara genç ana arý uygulanmalýdýr. Ana arý yoksa sonbaharda birleþtirilmelidir.

Baþarýlý kýþlatma için sonbaharda yavru üretimi saðlanarak genç iþçi arý ile kýþa girilmelidir. Kýþa girmeden önce arýlar hastalýk ve zararlý yönden incelenmeli özellikle sonbahar dönemi Varroa mücadelesi son bal hasadýndan sonra yeterli dozda ruhsatlý ilaçlarla yapýlmalýdýr.

Þekil 6. Varroa zararlýsý

Sonbahar Beslemesi

Arýlý kovanlarda yeterince bal ve polen býrakýlmýþ olsa da 2 ölçek þeker ve 1 ölçek su ile hazýrlanan þeker þurubuyla beslenmelidir.Bununla birlikte kýþa girerken ya da çýkarken kek ile beslenebilirler. Kek; bir kýsým bal ve 3 kýsým pudra þekerinin karýþtýrýlmasý ile elde edilir. 0,5 -1 kg lýk alt kýsmýna delikler açýlmýþ kek paketi arýlý çerçeveler üzerine konur. Kek hazýrlama ve uygulamada; kekin kovan içi ýsýsýnda eriyerek arýlarýn üzerine akmayacak kývam ve katýlýkta ve arýlar tarafýnda tüketilebilecek yumuþaklýkta olmalýdýr.

Kýþlatma

Arýlarýn geçireceði arýlýðýn kuzeyi kapalý, güneyi açýk mümkünse üstü kapalý olmalýdýr. Rüzgâr almayan su tutmayan ve nem birikmeyen yerler olmalýdýr. Kýþýn kovanlar mutlaka bir sehpa ile yükseltilerek su ve nemden korunmalýdýr.

Ayrýca kýþ salkýmýnýn bozulmamasý için kýþlatma yeri ses ve gürültüden uzak olmalýdýr. Unutulmamalýdýr kýþ ölümlerinin nedeni soðuk deðil arý kovanýnda yeterli balýn bulunmayýþý yani açlýktýr. Kýþa girerken genç arýlar ve yeterli miktarda bal ve polenden oluþan besin stoðunun olmasý gerekmektedir.