Ar�c�l�k Hakk�nda Temel Bilgiler

Ar�c�l�k ile ilgili çok say�da terim ve bu terimlerle ilgili hayat�m�z� etkileyen hususlar bulunmaktad�r. Ar�c�l�kta en s�kl�kla kullan�lan terimler ve bu konularda k�sa teknik bilgiler bu bölümde incelenmi�tir.

Propolis Hakk�nda

�nsanlar�n dengeli ve sa�l�kl� beslenmesinde önemli bir yeri olan bal�n yan� s�ra polen, ar� sütü, propolis ve ar� zehri gibi di�er ar� ürünleri de günümüzde birçok amaç için kullan�lmaktad�r. Son y�llarda yap�lan çal��malar ile en az bal kadar önemli bir di�er ar� ürünü olan propolisin içeri�i ve etkileri belirlenip kullan�m alan�n�n art�r�lmas� sa�lanm��t�r.

Çok eski ça�larda ke�fedilerek, do�al bir antibiyotik olarak kullan�lan propolisin mikroorganizmalara kar�� olan etkisi temel karakteri olup, ilaç özellikleri nedeniyle eski ça�lardan beri insanlar taraf�ndan kullan�lmaktad�r. Propolisin farmakolojik özellikleri Yunan ve Romal� fizikçiler Aristoteles, Dioscoroides, Pliny ve Galen taraf�ndan tan�mlanm��t�r. Bu tan�ma göre propolis yaralar�n tedavisinde ve a��z enfeksiyonunda bir antiseptik olarak kullan�labilmektedir. Propolisin bu özellikleri Orta Ça�da Avrupa’da ve Arabistan’ da kullan�lm��t�r. Inka’lar ise propolisi ate� dü�ürücü olarak kullanm��lard�r. Propolis 17. yy. da Londra’da resmi ilaç olarak listelenmi�tir ve yine bu y�llarda anti-bakteriyel aktivitelerinden dolay� Avrupa’da önem kazanm��t�r.

Propolis, insan sa�l�� için al�nmas� gereken 22 bile�eni içermesi aç�s�ndan içinde bulundu�umuz yüzy�lda ke�fedilen, mükemmel do�al ürün özelli�i ile de önem kazanm��t�r.

Propolis bütün bu özellikleri nedeniyle daha ileri düzeydeki ara�t�rmalar için oldukça ilginç bir ar� ürünüdür. Birçok ülkede, propolis çe�itli t�bbi sorunlara kar�� kullan�lmas�na ra�men henüz cevap bulamam�� baz� sorular�da içermektedir. Bu da propolisin modern t�pta kullan�m�n� s�n�rlamaktad�r.

Propolisin farkl� kullan�m alanlar� bilim adamlar�n�n dikkatini çekdikten sonra bu konuda çe�itli ara�t�rmalar yap�lmaya ba�lanm��t�r. Bu ilgiye ba�l� olarak propolisin ticari öneminde de art�� ortaya ç�km��t�r. Propolis veterinerlik ve insan sa�l��yla ilgili kullan�mlar�nda büyük potansiyele sahip do�al bir üründür. Di�er taraftan t�bbi bitkilerden sa�lanan ürünlerden farkl� olarak içeri�i ola�anüstü çe�itlilik göstermektedir. Farkl� ülkelerde toplanan propolis örneklerinin kimyasal içeri�i oldukça çe�itlilik göstermektedir. Bu çe�itlilik propolisin t�bbi amaçl� kullan�m�nda ve kalite kontrolünde ciddi sorun yaratmaktad�r. Kar�� kar��ya gelinen en büyük sorun propolis orijininin bölgeden bölgeye çe�itlilik göstermesidir. Propolisin orijininin bilinmemesi ise standartla�mada ciddi sorun yaratmaktad�r.

Günümüzde propolisin çe�itli kullan�m �ekilleri mevcut olup, saf ya da aloe jel ile polenle, ekstrakt olarak (hidroalkolik veya glikolik), a��z spreyi olarak (melissa, adaçay� ve/veya rosemary ile kar��t�r�larak), bo�az pastillerinde, kremler ve pudra �eklinde, gargara olarak üretilmekte ve içindeki balmumu al�nd�ktan sonra kullan�lmaktad�r.

Propolisin çok say�da etkilerine ra�men, raporlar�n ço�u ön çal��malara dayanmaktad�r. Çal��malar�n ço�unlu�u Do�u Avrupa ülkelerinde yürütülmektedir. Uygulamal� çal��ma ve ara�t�rmalar a��rl�kl� olarak Çin’de yap�lmaktad�r. Ama bilgi sa�lan�lmas� dil engeli nedeniyle zordur. Daha detayl� çal��malar özellikle ba��rsaklar, cildiye ve di�le ilgili uygulamalar propolisin t�bbi kullan�mda olas� faydalar�n�n belirlenmesini sa�layacakt�r.

Propolis üretimine ait güncel resmi kay�tlar mevcut olmamas�na ra�men 1984 y�l�nda dünya piyasas�nda yakla��k olarak 200 ton propolis ticaretinin yap�ld�� tahmin edilmektedir. En çok propolis üreten ülkeler aras�nda Çin, Brezilya, Amerika, Avusturalya ve Uruguay bulunmaktad�r (�ekil 1). Japonya ise propolisin i�lenmesinde ve tüketilmesinde önde gelmektedir.

tab-propolis1

�ekil 1. Propolis üretiminin ülkelere göre da��l�m�

Propolisin sentetik olarak üretiminin olmamas�, patent ve standart sorunu, e�itimsiz ki�ilerin ar�c�l�k yapmas�; bal, polen ve ar� sütünün sahip oldu�u düzeyde bir pazarlama a��na sahip olmamas� ve gelir kayna�� olarak ar�c�lar� ve özel firmalar� tatmin etmemesi gibi nedenler, propolis üretiminin yayg�nla�mas�n� önlemektedir.

Türkiye’de, propolisin mikroskobik ve kimyasal analizleri çe�itli ara�t�rmac�lar taraf�ndan yap�lm�� ve Türkiye propolisinin bitkisel kayna��n�n genelde Castanea sativa ve Populusspp. Oldu�u bildirilmi�tir. Ancak yap�lan çal��malar aras�nda bir yöreyi kapsayan detayl� çal��malar yoktur. Dolay�s�yla Türkiye propolislerini kapsayan standart olu�turulamam��t�r.

Türkiye propolisinin kimyasal içeri�i ile ilgili bir çal��ma Sorkun vd. (2001) taraf�ndan yap�lm��t�r. Bu çal��mada Türkiye’nin farkl� bölgelerinden (Bursa, Erzurum-A�kale, Gümü�hane-Sö�ütagil ve Trabzon-Ça�layan) örnekler toplanm��t�r ve GC-MS ile kimyasal analizleri yap�lm��t�r. Bu çal��man�n sonuçlar�na göre, Trabzon ve Gümü�hane Bölgelerinden al�nan propolis örneklerinde benzer kimyasal içerik gözlenirken, Erzurum örne�i farkl� bir yap� göstermi�tir. Bursa yöresinden toplanan örneklerde ise flavononlar, flavonlar ve ketonlar oldukça zengin miktarda saptanm��t�r.

Kartal vd. (2002), Türkiye’nin Ankara-Kazan ve Marmaris bölgelerinden toplad�klar� propolis örneklerinin antimikrobiyal aktivitelerini incelemi�lerdir. Propolis örneklerinden 4 farkl� etanol ekstrakt� (%30, %50, % 70 ve % 96′ l�k etanoller kullan�larak) haz�rlam�� ve bu ekstraktlar�n etkilerini 7 Gram (+), 4 Gram (-) ve bir mantar kültürü üzerinde incelemi�lerdir. Ankara-Kazan’dan al�nan örneklerin Marmaris örneklerine k�yasla daha güçlü antimikrobiyal aktivite gösterdi�ini belirtmi�lerdir ve Ankara-Kazan propolisinin kimyasal içeri�inin Populus türlerinin tomurcuk salg�lar�yla benzer oldu�unu belirtmi�lerdir. Gözlenen aktivitenin ço�unlukla kaffeik asit ve esterlerinden kaynakland��n� aç�klam��lard�r.

Sorkun vd. (1996), propolisin fitoinhibitör etkisini çal��m��lard�r. Türkiye’nin farkl� bölgelerinden (Çank�r�, Aksaray, Milas-Kalemli, Gümü�hane-Kaleta�) toplad�klar� örnekler ile farkl� konsantrasyonlarda etanol ekstraktlar� (EEP) haz�rlam��lard�r. Bulgulara göre propolis solusyonlar� konsantrasyona ba�l� olarak çimlenme yüzdesini belirgin bir �ekilde inhibe etmi�tir. EEP’nin uyguland�� tohumun kök hücrelerinde mitoz bölümeyi inhibe etti�i gözlenmi�tir. Milas-Kalemli ve Çank�r� bölgelerinden toplanan propolisler belirgin bir �ekilde mitoz bölünmeyi inhibe etmi� ve en çok inhibisyon Çank�r� propolisinde gözlenmi�tir.

Propolisin Tarihçesi

Propolis terimi Yunanca’dan türemi� olup pro “savunma”, polis “�ehir” anlam�na gelmektedir. Buradan da �ehrin ya da kovan�n savunmas� gibi bir anlama ula�mak mümkün olmu�tur.

Propolisin ke�fi milattan önceki y�llara dayanmaktad�r. Ünlü Yunan filozofu Aristo, ar�lar�n çal��mas�n� saydam kovan kullanarak incelemek istemi�, ancak kovan�n saydaml�� koyu renkte mumsu maddeler ile kapat�lm��t�r. Bu koyu renkli maddenin propolis oldu�u tahmin edilmektedir.

Propolisin, insanlar üzerindeki olumlu etkileri çok eski y�llardan beri bilinmekte ve halk aras�nda kullan�m� eski ça�lara dayanmaktad�r. �lk olarak M.Ö. 79-23 y�llar�nda Roma’da büyük bir okul olan “Pliny the Elder” da propolisin a�r� azalt�c�, yara iyile�tirici aktiviteleri tan�mlanm��t�r. Propolis eski ça�larda M�s�rl�lar taraf�ndan da bilinmekte ve baz� hastal�klar�n tedavi edilmesinde, ölülerin mumyalanmas�nda kullan�lmaktayd�. Yunanl�lar ve Romal�lar, propolisi deri apselerinin tedavisinde yüzy�llar boyunca kullanm��lard�r. Hipokrat (460-377 M.Ö.), propolisin deri hastal�klar�, ülser ve sindirim sistermi rahats�zl�klar�n�n tedavisinde kullan�ld��n� belirtmi�tir. Afrika’da ise propolis ilaç olarak uzun zamand�r kullan�lmaktad�r. 12. yüzy�la ait Avrupa kay�tlar�nda, propolisin a��z, bo�az enfeksiyonlar� ve di� sa�l�� için kullan�lan t�bbi preperasyonlar� tan�mlanm��t�r. Propolisin eski zamanlara dayanan di�er bir kullan�m �ekli vernik olarak kullan�lmas�d�r. �talya’da 17. y.y.’da Stradivari, propolisi telli enstrümanlar�n cilalanmas�nda da kullanm��t�r.

Propolisin, geçmi� zamanlardan günümüze kadar gelmesini sa�layan en önemli ve çokça bilinen özelli�i mikroorganizmalara kar�� olan etkisidir. Propolis söz konusu özelliklere sahip olmas� nedeniyle insanlar taraf�ndan günümüzde de kullan�lmaktad�r.

Ya�ad��m�z yüzy�lda bu de�erli ar� ürününün antibakteriyel, antifungal, antiviral özellikleri yan�nda antiinflamatör, antiülser, lokal anestezik, antitümör, ba��kl�� uyar�c� gibi çok say�da yararl� biyolojik aktivite göstermesi; t�p, apiterapi, sa�l�k besini ve biyokozmetik alan�nda kullan�m�n� da yayg�nla�t�rm��t�r. Son y�llarda propolis bir sa�l�k içece�i olarak da önem kazanm��t�r. Ayr�ca yiyeceklerde geni� çapta kullan�lmakta ve insan sa�l��n� geli�tirdi�i, kalp rahats�zl�klar�n� giderdi�i dü�ünülmektedir. Propolisin bu özellikleri bilim adamlar�n�n dikkatini 60’l� y�llar�n sonundan beri çekmektedir. Son 40 y�l boyunca ise kimyasal kullan�m� biyolojik aktivitesi, farmokolojik ve tedavi edici kullan�mlar�yla ilgili birçok ara�t�rma yay�nlanm��t�r. �lk kapsaml� ara�t�rma 1978’de Ghisalberti taraf�ndan yay�nlanm��t�r. Günümüzde propolisin kimyas� ve biyolojik aktivitesiyle ilgili oldukça fazla çal��ma yap�lm��t�r. Fakat propolisin tedavide uygulanmas�yla ilgili çe�itli zorluklar vard�r. Bu konuda problemlerin olmas�n�n ba�l�ca nedeni topland�� yörenin bitki örtüsüne ve mevsimine ba�l� olarak propolisin kimyasal bile�iminin belirgin bir �ekilde çe�itlilik göstermesidir. Çünkü farkl� ekosistemlerde farkl� bitkiler ve bu bitkilere ait salg�lar propolis kayna�� olabilir. Bu nedenlerden dolay� propolisin standartla�mas� henüz tam olarak gerçekle�tirilememi�tir.

Günümüz dünyas�nda stres ve çevre kirlili�i gibi insan sa�l��n� tehdit eden olaylar�n giderek art�yor olmas� insanlar üzerinde çevre ko�ullar�n�n olumsuz etkisini daha s�k gösterir hale getirmi�tir. Ya�am �artlar�n�n bu olumsuz etkilerine kar��n propolis, vücut direncini artt�rma, antibiyotik etki gösterme ve en önemlisi do�al bir ürün olma özelliklerinden dolay� birçok ülkede çe�itli amaçlara yönelik olarak çal��lmaktad�r. Yurtd��nda ki birçok ülkede propolis kullan�larak çok çe�itli ticari ürünler üretilmektedir. �ekil 2’de propolisten yap�lm�� ürünlere ait bir stand görülmektedir.

tab-propolis2

�ekil 2. Propolis kullan�larak elde edilen ürünler

Literatürden elde edilen bilgilere göre propolis ticari olarak ilk kez 1950’lerde kullan�lm��t�r. Propolise ait 1984 y�l� kay�tlar�; 55 tonu Çin’den, daha küçük miktarlarda Arjantin, Kanada, �ili ve Uruguay’dan ve miktarlar� bilinmeyen en az 11 di�er ülkeden propolis ihracat�n� içermektedir.

Propolisin Tan�m�

Bitkilerin büyük bir bölümü, yapraklar�n�, çiçeklerini ve meyvelerini, antimikrobik çürümeye kar�� ürettikleri, su geçirmez ve �s� yal�t�m� özellikleri olan reçinemsi maddelerle korurlar. Bal ar�lar� bu reçinemsi maddeleri a�açlar�n gövdelerindeki çatlaklardan, tomurcuklardan ve yapraklardan toplarlar. Ar�lar�n çi�neyip, a��z sindirim enzimlerini ekleyerek ve k�smen de sindirerek, balmumu ile kar��t�rd�klar� yap��kan madde, kovanda çe�itli amaçlar için kullan�l�r. Di�er bir deyi�le propolis bal ar�lar�n�n; canl� bitkilerden toplad��, balmumu ile kar��t�rd�� ve larva gözlerine yumurta b�rak�lmadan önce cilalamada ve kovan içi aç�kl�klar�n kapat�lmas�nda kulland�klar� yap��kan, koyu renkli bir maddedir.

Propolisin Fiziksel Özellikleri

Propolis, rengi sar�dan koyu kahverengiye bazende ye�ile çalar. �ekil 3’de kovandan toplanm��, kahverenginde ham propolis verilmi�tir. Propolisin rengi topland�� bölgeleye ve mevsime göre farkl�l�k göstermektedir. Örne�in �l�man iklime sahip ülkelere ait örnekler a�a�� yukar� belirgin bir kahverengine sahipken, tropik iklime sahip ülkelerde ve Avustralya’da propolisin rengi siyaht�r. Finlandiya propolisi turuncu, Küba propolisi ise koyu menek�e renktedir. Propolisin botanik kökeninin de�i�iklik göstermesine ba�l� olarak renginde farkl�l�klar�n gözlenmesi do�ald�r.

tab-propolis3

�ekil 3. Kovandan toplanm�� kahverenkli ham propolis

Propolis kovandan al�nd�� zaman yap��kan ve kendine özgü keskin bir kokusu vard�r. Avrupa propolisi genellikle ho� ve hafif bir kokuya sahiptir. Yand��nda, içeri�inde bulunan aromatik maddelerin neden oldu�u ho� bir koku ç�kar�r. Gürcistan propolisinin kokusu, genelde di�er bölgeler ve Rusya bölgesine ait propolisin kokusuna benzer. Litvanya propolisi ise çok güçlü tarç�n kokusuna sahiptir. Tad olarak ta hepsi ek�i ve keskin bir tada sahiptirler.

Ortam so�uk oldu�unda balmumu gibi sert, �s�t�l�nca reçinemsi ve yap��kan olan propolise, bu özelli�inden dolay� ar� yap��kan� da denir. Propolis 15-25ºC aras�nda mum k�vam�nda elastik bir yap� gösterir. Yüksek s�cakl�klarda (30-40ºC) yumu�ay�p yap��kan bir durum almaktad�r. 80ºC de ise k�smen erimektedir. Propolis derin dondurucuya konuldu�u zaman hemen kat�la��r, istenirse bir ö�ütücü yard�m� ile toz haline getirilebilir.

Propolisin Kimyasal Özellikleri

Propolisin kimyasal içeri�i çok karma��kt�r ve topland�� bölgenin floras�na ba�l� olarak çe�itlilik göstermektedir. Farkl� ekosistemlerde yeti�en bitkilerin türlerine ve yo�unlu�una ba�l� olarak, bu bölgelerden elde edilen propolisin kimyasal içeri�i çe�itlilik göstermektedir. Propolisin içeri�i yerel floraya ek olarak çiçeklenme, iklim ko�ullar�, tomurcuktaki reçine miktar�, toplanma zaman�, balmumu, polen ve ar� taraf�ndan salg�lanan madde içeri�ine ba�l� olarak da farkl�la��r. Ar� türü ve ar� �rk� da propolisin içeri�ini etkileyen etmenler aras�ndad�r. Tablo 1’de propolisin genel yap�s� ve bile�enlerin oranlar� verilmektedir.

Tablo 1. Propolisin genel yap�s�

PROPOL�S�N KISIMLARI	ORAN (%)
Bitkisel Mumlar	30
Esansiyal Ya�lar	10
Organik Bile�ikler ve Mineral Maddeler	5
Polen	5
Reçine ve Zamks� Maddeler	50

Münstedt ve Zygmunt (2001)’ un bildirdi�ine göre propolisin genel bile�iminde %50 reçine, %30 balmumu, %10 essensiyal ve aromatik ya�lar, %5 polen ve %5 organik kal�nt�lar vard�r.

Propolisin temel kimyasal içeri�inde ise, flavonoidler, fenolikler ve çe�itli aromatik bile�ikler bulunmaktad�r. Bu bile�ikler suda ve hidrokarbon çözücülerde zay�f çözünürken alkolde iyi çözünürler. Propolisin genelde kullan�lan çözücüleri ise alkol, aseton, amonyak, benzen, kloroform ve eterdir.

Farkl� propolis örnekleriyle yap�lan çal��malar sonucunda propolisin bile�iminde 300′ den fazla madde belirlenmi�tir. Tablo 2’da bu maddelerden baz�lar� örnek olarak verilmi�tir.

Tablo 2. Propolisin kimyasal içeri�i

Gruplar	Tan�mlanan Bile�ik Say�s�
Flavonoidler	38
Hidroksiflavonlar	27
Hidroksiflavononlar	11
Kalkonlar	2
Benzoik asit ve türevleri	12
Asitler	8
Esterler	4
Bezaldehit türevleri	2
Sinamil alkol, Sinamik asit ve türevleri	14
Di�er asit ve türevleri	8
Alkoller, Ketonlar, Fenoller ve Heteroaromatik bile�ikler	12
Terpen ve Sekuterpen alkol ve türevleri	7
Sekuterpen ve triterpen hidrokarbonlar	11
Alifatik hidrokarbonlar	6
Mineraller	22
Steroller ve steroid hidrokarbonlar	6
�ekerler	7
Aminoasitler	24

�zole edilen bile�enlerin hemen hemen en büyük grubu flavonoid pigmentleridir. Flavonoidler, bitki dünyas�nda çok yayg�nd�r. Flavanoidler, insanlar taraf�ndan sentezlenemeyen bitki fitokimyasallar� olup insan sa�l��na pozitif etkilerinin oldu�u dü�ünülmektedir. Propolisin di�er bile�enleri ise kafeik asit ve esterleri, aldehidler, aromatik esterler, terpenler, lignanlar ve fenolik bile�iklerdir. Biyolojik aktiviteye sahip bu maddelerden en fazla etki flavanoidlerde görülür. Bal ar�lar� taraf�ndan bitkilerden toplanan salg�lar ar� taraf�ndan salg�lanan baz� enzimlerle kar��arak içeri�ini iyice zenginle�tirir. Bütün bu maddeler propolisin çok fonksiyonlu bir madde olmas�n� sa�lar.

Propoliste bulunan �ekerler (ksiloz, galaktoz, mannoz, laktoz, maltoz, melibiyoz, eritritol, ksilitol, inositol), mineraller (Ca, Mg, K, Na, Fe, Zn, Cu) ve uçucu bile�enler de propolisin içeri�inin zenginle�mesinin di�er etkenleridir. Uçucu bile�enler propoliste dü�ük konsantrasyonlarda bulunur. Fakat aromalar� ve biyolojik aktiviteleri propolisin karakterize edilmesinde önemli rol oynar. Propolisin kimyasal içeri�i propolisin bitki kayna�� ile ilgili bilgi verebilir. Propoliste bulunabilen kirletici maddeler ise a��r metaller (kur�un), endüstriyel kirleticiler, pestisitler (endrin, dieldrin, aldrin, BHC, DDT, malation), PCB (paraklor-benzen), Arsenik (As), ve n-Hekzan’d�r.

Temel propolis kayna�� bitkilerden biri olan Populus spp. (Kavak) salg�lar� incelendi�inde �u sonuçlar al�nm��t�r: Populus nigra propolisinden izole edilen maddeler; pinosembrin, pinobanksin, krisin, galangin, kafeik asit ve ferulik asit prenyl esteri iken, Populus tremula propolisinden izole edilen maddeler; fenolik gliseritler: dicumaroyl acetyl glycerol, diferuloyl acetyl glycerol, feruloyl coumaroyl acetyl glycerol, caffeoyl coumaroyl acetyl glycerol dir.

Tomas-Barberan et al., (1993) Venezuella propolisini çal��m�� ve örneklerden polyprenylated benzofenonlar� izole etmi�lerdir. Bu bile�enler baz� Clusia türlerinin çiçeklerinden s�zan reçineden kaynaklanmaktad�r. Kromatografik k�yaslamaya dayal� olarak Clusia major ve Clusia minör (Guttiferae) ‘ün bu bölgelerde propolis kayna�� bitkiler olduklar�n� belirtmi�lerdir.

Propolisin kimyasal içeri�i propolisin bitkisel kökenine göre de�i�mektedir. Kuzey Amerika ve Asya’ n�n tropik olmayan bölgelerinde ve Avrupa’da ar�lar en çok Populustürlerinden propolis toplamaktad�rlar ve Populus türlerine ait salg�lar�n tipik fenolik bile�ikleri; flavanonlar, kafeik asit ve ferülik asit esterleri’dir. Sonoran Çölü, Tunus ve M�s�r bölgelerine ait bitkilerde çe�itlilik gözlenmekte ve buna ba�l� olarak da propoliste yeni bile�enler saptanabilmektedir.

Propolisin kimyasal analizi ile ilgili olarak Velikova et al. (2000), taraf�ndan yap�lan bir çal��mada, Cezayir ve Türkiye propolisleri incelenmi� ve analizler sonunda diterpenik asitler bulunmu�tur. O zamana kadar diterpenik asitler sadece Brezilya propolisinde bulunmu�tur. Cezayir gibi Populus‘un her zaman bulunmad�� bölgelerde ar�lar propolis toplamak için di�er bitki kaynaklar�n� kullanmaktad�r. Ancak bu durum propolisin antibakteriyel özelli�ini etkilememektedir.

Garcia-Viguera (1992) �spanya’n�n iki farkl� bölgesinden toplanan propolis örneklerini GC-MS ile analiz etmi�, analiz edilen örneklerde yüksek seviyede kafeik asit, ferulik asit ve onlar�n türevleri ile dü�ük seviyede sinamik asit, kumarik asit ve onlar�n esterlerini bulmu�tur. Bunlar Populus nigra tomurcuk salg�s�n�n tipik bile�ikleridir.

Propolis içeri�indeki farkl�l�klar ve propolis kalite kontrolüne ait mevcut kimyasal metotlar�n çok yeterli olmamas�ndan dolay� kalitesinin belirlenmesi zorla�maktad�r. Bitki kayna��na göre propolisin tipinin kimyasal analizlerle belirlenmesi, kalite kontrolünde ilk basamak olmal�d�r.

Propolisin Organik Madde �çeri�i

Karma��k bir kimyasal yap�ya sahip olan propolisi bile�iklerine ay�rmak oldukça güçtür. Son y�llarda s�v� ve gaz kromatografisi teknikleri kullan�larak propolis içerisinde yer alan organik bile�ikler ve iz elementler belirlenmi�tir. Ancak propolisten izole edilen bu çok say�daki bile�ikler, propolisin çok az bir k�sm�n� temsil etmektedir. Propolisin organik çözücülerde çözünen bu çok küçük k�sm� d��ndaki büyük bir bölümü suda ya da organik çözücülerde çözünemez.

Propolis zengin kimyasal yap�s� ile birçok ilac�n aktif maddesi olan flavonoidleri, antioksidanlar�, biyolojik aktiviteye sahip maddeleri, antibiyotik, antimikotik, antiviral etkili maddeleri bünyesinde bulundurmaktad�r.

Propolisin �norganik Madde �çeri�i

Propoliste bulunan inorganik maddeler Sodyum (Na), Potasyum (K), Magnezyum (Mg), Kalsiyum (Ca), Baryum (Ba), Bor (Bo) (eser), Stronsiyum (Sr), Çinko (Zn), Kadmiyum (Cd), Aliminyum (Al), Silisyum (Si), Selenyum (Se) (eser), Demir (Fe), Nikel (Ni), Krom (Cr), Mangan (Mn), Titanyum (Ti), Gümü� (Ag), Kobalt (Co), Vanadyum (V) �eklindedir.

Propolisin inorganik maddeleri üzerine yap�lan son zamanlardaki çal��malarda Makedonya örneklerinde Ca, Mg, K, Na, Fe ve Zn tespit edilmi�tir. Küba örneklerinde Fe, Mn, Zn ve Cu tespit edilmi�tir. Her iki çal��mada atomik absorbsiyon spektroskopisi kullan�larak yap�lm��t�r.

Tablo 3’de propoliste bulunan baz� kimyasal bile�enler ve genel etkileri verilmi�tir.

Tablo 3. Propoliste bulunan baz� kimyasal bile�enler ve genel etkileri

MADDE	GENEL ETK�LER�
Krisin	Tümor sitotoksititesi (Hladon et al., 1987) Anti Heliobacter pylori (Stangaciu, 1998)
Apigenin	Gastrik ülserin tedavisi (Dadant, 1992)
Asasetin	Antiinflamatör (Bankova et al.,1983)
Kuersetin	Antiviral (König, 1985) Kapillerin güçlenmesi (Schmidt, 1996; Stangaciu, 1998) Antitümör (Stangaciu, 1998) Spazm giderici (Dadant, 1992)
Kaempferid	Spazm giderici (Dadant, 1992)
Galangin	Bakteriostatik (Pepeljnjak, 1982) Antibakteriyel (Metzner et al., 1979) Antimikotik (Metzner et al., 1979) Anti Heliobacter pylori (Stangaciu, 1998)
Pinosembrin	Bakteriostatik (Stangaciu, 1998) Anti-Candida (Paintz and Metzner, 1979) Anti Heliobacter pylori (Stangaciu, 1998) Lokal anestezik (Schmidt, 1996)
Pinobanksin	Antimikotik (Metzner et al., 1979)
Pinostrobin	Lokal anestezik (Paintz and Metzner, 1979; Schmidt, 1996)
Luteolin	Antiviral (König, 1985) Gastrik ülserin iyile�mesi (Dadant, 1992)
Artepillin C	Antitümör (Matsuno et al., 1997)
Ferulik asit	Antibakteriyel (Stangaciu, 1998) Kollajenik etki (Stangaciu, 1998) Antioksidan etki (Bankova, 2000)
Benzoik asit	Bakteriostatik, bakterisit (Janes and Bumba, 1978) Antiseptik (Stangaciu, 1998)
Sinamik asit	Anti-Staphylococcus aureus (Stangaciu, 1998)
Sinamik asit ve esterleri	Antifungal (Stangaciu, 1998) Antibakteriyel (Stangaciu, 1998)
Kafeik asit	Antiviral (König, 1985; Schmidt, 1996) Antibakteriyel (Schmidt, 1996; Stangaciu, 1998) Antiinflamatör (Bankova et al., 1983) Antioksidan etki (Bankova, 2000)
Klerodan diterpenoidler	Antitümör (Matsuno, 1995)
Kafeik asit türevleri	Lokal anestezik (Paintz and Metzner, 1979)
Kafeik asit phenethyl ester	Antitümör (Matsuno et al., 1997a) Herpes virüsüne kar�� (Stangaciu, 1998)
Prenyl caffeate	Potansiyel kontak alerjen (Stangaciu, 1998)
Uçucu bile�enler (Eterik ya�lar)	Antimikrobiyal (Stangaciu, 1998)
Bisabolol	Antiinflamatör (Stangaciu, 1998)
Arjinin (aminoasit)	Mitozu stimule eder protein biyosentezini artt�r�r (Stangaciu, 1998)
Prolin (aminoasit)	Kollajen ve elastinin (ba� dokunun matriksindeki iki bile�en) olu�umunu destekler (Stangaciu, 1998)
Bak�r	Endarteritis, deri hastal�klar� (Stangaciu, 1998)

Propolisin Bitkisel Kaynaklar�

Propolis ar�lar taraf�ndan çe�itli a�aç ve çal�lardan toplanan salg�d�r. Propolis kayna�� olan ba�l�ca bitki türleri; Acer spp.(Akçaa�aç), Corylus spp. (F�nd�k), Quercus spp.(Me�e), Alnus spp. (K�z�la�aç), Prunus spp. (Erik), Ulmus spp.(Karaa�aç), Salix spp.(Sö�üt), Aesculus hippocastanum (At kestanesi)(�ekil 4), Pinus spp. (Çam), Eucalyptus spp. (Ökaliptus), Castanea spp.(Kestane), Betula spp. (Hu�), Populus spp. (Kavak) , Tilia spp.(Ihlamur) ve Fraxinus spp. (Di�budak)’ d�r.

tab-propolis4

�ekil 4. Aesculus spp.’ye ait bir tomurcuk

Kimyasal kan�tlara dayal� propolis analizlerine ait ilk bildiriler 1970’li y�llarda yay�nlanm��t�r. Lavie (Fransa) ve Popravko (Rusya) propolisin flavonoid içeri�ini analiz etmi� ve bunu kavak (�ekil 5) ve hu� tomurcuklar�ndan toplad�� salg�larla kar��la�t�rm��lard�r.

tab-propolis5

�ekil 5. Populus spp.’ ye ait bir tomurcuk

Bankova et al. (1999), Brezilya propolisini ve bölgeye ait propolis kayna�� olabilecek baz� bitki salg�lar�n� GC-MS ile analiz etmi� ve sonuçlar� kar��la�t�rm��lard�r. Analizler sonucunda Brezilya propolisinin Baccharis drancunculifolia bitkisinden topland�� bildirilmi�tir.

Tablo 4. Propolisin bölgelere göre bitkisel orijini

Co�rafik Bölge	Bitkisel Orijin	Referans
Arnavutluk	Pinus nigra	Bankova et al, 1995
Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’y� içeren �l�man ku�ak	Populus spp.	Bankova et al., 2000
Avusturalya	Xanthorrhoea spp.	Ghisalberti, 1979
Brezilya	Araucaria spp. Baccharis spp.	Bankova et al., 1996b; Banskota et al., 1998; Marcucci et al., 1998
Bulgaristan	Pinus nigra Pinus italica	Bankova et al., 1983; Marcucci, 1995
Bulgaristan	Populus tremula	Marcucci, 1995
Ekvatoral bölgeler	Clusia spp. Delchampia spp.	Bankova et al., 1995; Marcucci, 1995
Kuzey Il�man Ku�ak	Populus spp., Betula spp., Acer spp. Aesculus hippocastanum	Ghisalberti, 1979
Macaristan	Betula spp., Populus spp., Pinus spp., Prunus spp., Acacia spp., Aesculus hippocastanum	Marcucci, 1995
Mo�olistan	Populus suaveolens	Bankova et al,1994
Polonya	Betula spp., Alnus spp.	Marcucci, 1995
Rusya	Betula verrucosa	Bankova et al., 2000
Sonoran Çölü	Ambrossia deltoidea	Bankova et al., 2000
Tunus	Cistus spp.	Bankova et al., 2000
U.S.A.	Populus tremont.	Marcucci, 1995
U.S.A.(Havai)	Plumeria acuminata, Plumeria acutifolia	Marcucci, 1995
United Kingdom	Plumeria euramericana	Marcucci, 1995
Venezuella	Clusia minör	Marcucci, 1995
Yeni Zellanda	Populus spp.	Bankova et al., 2000

Bitkisel Kaynaklar�n Saptanmas�n�n Önemi

Bitkisel orijininin bilinmesi, propolisin kimyasal olarak standartla�t�r�lmas� için önemlidir. Örne�in Populus çe�idi propolisten bahsedildi�inde �u aç�kt�r ki propolis flavanoid aglycons hidroksisinnamik asit’ler ve esterleri içermektedir.

Bitkisel Kaynaklar�n Saptanmas�nda Polen Analizinin Önemi
Propolisin özelliklerinin co�rafi düzeyde belirlenmesi palinolojik analizler (polen analizleri) sayesinde gerçekle�ebilmektedir.

Propolis polence zengin olup, propoliste bulunan polenin kökeni hakk�nda a�a��daki hipotezler ileri sürülebilir:

Propolisin orijini atmosferik polenlerle kontamine olmu� bitkilerdir.
Propolis ar�lar�n vücuduna bula�m�� polenlerle kirlenmi� olabilir.
Ar� kovan�nda ar�larca toplanan polen propolisi kirletebilir.
Atmosferik polenlerin çok küçük bir yüzdesi ar� kovan�na girip propolisi kirletebilir.

Gerçekte tüm örnekler dü�ük yüzdelerde anemofil polene sahiptir ve de önemli ölçüde entomofil polen vard�r.

Propolisin bitkisel orijini König (1985) ve Crane (1990) taraf�ndan ele al�nm��t�r. König (1985) Avrupa, Güney Amerika, Bat� Asya ve Kuzey Amerika’da Populus spp. tomurcuk salg�lar�n�n, propolisin kayna�� oldu�unu belirtmi�tir. Avrupa’da propolis kayna�� olarak ikinci dereceden önemli a�açlar ise Betula spp., Quercus spp., Alnus spp., Salix spp. ve Corylus spp. olarak belirtilmi�tir.

Propolisin çözünmeyen k�sm�nda Lupinus spp., Robinia spp. ve Onobrychis sativa polenlerini bulan Jungkunz (1932), propoliste polen varl��n� rapor etmi�tir.

D’Albore (1979) be� k�taya ait farkl� ülkelerden propolis örneklerini inceleyerek propolisin co�rafik orijinini belirlemeye çal��m��t�r. Analiz sonuçlar� Tablo 9’da verilmi�tir. Bunun için asidik maddelerle muameleyi içeren Erdtman’�n asetoliz metodunu uygulam��t�r. Asetolize maruz kalan polen taneleri bo� ve konkav bir yap� al�r. Sadece ekzin zarar görmez. Çünkü ekzin içeri�inde bulunan sporopoleninden dolay� asite dayan�kl�d�r. Asetolize maruz kalan polen tanelerinin yüzey ornemantasyonu da korunur. D’Albore bu çal��mas�nda propolis örneklerinde bitki polenlerini tan�mlam��t�r. Propolisteki polenin çevredeki bitki örtüsünden türevlendi�ini dü�ünmü�tür. Polenler kovana atmosferden veya bedeni ve bacaklar� polenle kapl� ar�lar taraf�ndan getirilebilir. Bu �ekilde kovana ta��nan polenler propolis ile kar��abilir.

Tablo 5. D’ Albore’nin inceledi�i 56 propolis örne�inin analiz sonuçlar�

Ülke Ad�	Propolise Orijin Olu�turan Bitkiler
Almanya	Heracleum spp.
Arjantin	Casuarina spp.
Avusturalya	Banksia spp., Hakea spp., Eucalptus spp.
Brezilya	Mimosa scabrella, Palmae spp., Roupala spp., Ilex spp., Lythrea spp.
Fas	Eucalyptus spp., Daphne spp.
Finlandiya	Trifolium repens, Vicia spp.
Fransa	Cistus spp., Thymus spp., Rosmarinus spp., Lavandula spp., Calystegia spp., Erica cinerea, Calluna vulgaris
�skoçya	Calluna spp., Epilobium spp., Erica cinerea, Salix spp.
�srail	Citrus spp.
�sviçre	Picea spp., Rubus spp., Acer spp., Tilia spp., Astrantia spp., Campanula spp., Viola spp.
�talya	Trifolium pratense,, Onobrychis spp., Erica arborea, Olea spp., Vitis spp., Quercus spp., Hedysarum spp.
Japonya	Astragalus sinicus
Kanada	Campose spp.
Kenya	Vigna spp., Acanthus spp., Datura spp., Ocinum spp., Croton spp.
Küba	Roystonea spp., Ipomoea spp., Bursera spp., Combretum spp.
Peru	Mimosa scabrella, Ilex spp., Roupala spp., Casuarina spp.
Tanzanya	Acantaceae , Combretaceae, Anacardium spp., Eucalyptus spp.
Zambiya	Nyctocale spp., Dombeya spp.

Propolise ait standart ancak palinolojik ve kimyasal analizlerin bir arada yap�lmas� ile gerçekle�ebilir. Tablo 6’da baz� co�rafik bölgelere ait hem palinolojik analizler hem de kimyasal analizler sonucu elde edilen karakteristik özellikler verilmi�tir.

Tablo 6. Farkl� co�rafik bölge propolislerinin karakteristik özellikleri

Co�rafik Orijin	Bitki Kayna��	As�l Bile�enler	Etkileri
Avrupa, Asya, Kuzey Amerika	Populus spp. (Bankova et al., 1992; Garcia-Viguera et al., 1993)	Pinosembrin,	Antifungal, Antibakteriyel (Metzner et al., 1979)
		Pinobanksin	Antibakteriyel (Metzner et al., 1979)
		Pinobanksin-3-asetat	Antimikotik (Stangaciu, 1998)
		Krisin	Antitümör (Hladon et al., 1987)
		Galangin,	Antibakteriyel (Pepeljank,1982)
Kuzey Rusya	Betula verrucosa(Popravko et al.,1982)	Asasetin	Antitümör (Bankova et al.,1983)
Kuzey Rusya	Betula verrucosa(Popravko et al.,1982)	Apigenin	Gastrik ülserin iyile�mesi (Dadant,1992)
Brezilya	Baccharis spp. (Bankova et al., 1996a), Araucariaspp.(Banskota et al., 1998; Marcucci, 1998)	Prenylated-p-koumarik asitler	Antibakteriyel (Stangaciu, 1998)
		Diterpenik asitler	Antitümör (Matsuno et al.,1997a)
		3,5-diprenyl-p-koumarik asit	Antibakteriyel (Stangaciu,1998); sitotoksik aktivite (Kimoto et al., 1998)
		3,4-dicaffeoylquinic asit ve metil esteri	Karaci�er koruyucu Basnet et al., 1997)
Kanarya Adalar�	bilinmiyor	Furofuran lignanlar	Antibakteriyel (Christov et al., 1998)

Propolisin Ar�lar �çin Önemi

Bal ar�lar� koloni halinde ya�amlar�n� sürdürürler. Bu nedenle kovan içi ko�ullar�n�n sa�l�kl� olmas� için s�cakl��n 34°C civar�nda olmas� ve nemin %40–65 aras�nda bulunmas� (kovan sa�l�� için) çok önemlidir. Bu ko�ullar�n sa�lanamamas� durumunda ise kovanda virüs, bakteri ve fungus gibi çe�itli mikroorganizmalar üreyebilmekte ve çe�itli ar� hastal�klar�n�n ortaya ç�kmas�na neden olmaktad�r. Ar�lar�n bireysel vücut ve kovan içi temizleme davran��, kovan nemini ve s�cakl��n� düzenlemeleri, ana ar�ya özen göstermeleri, kovan içi ya�amlar�n� sa�l�kl� ve hastal�klara kar�� dayan�kl� bir duruma getirmeleri, koloni ya�am�nda çok önemlidir.

Ar�lar kovanda propolisin mekanik ve biyolojik etkisinden faydalan�r. Propolisin kovan içindeki as�l rolü ar�lar� hastal�klara kar�� korumakt�r.

Sa�l�kl� bir koloni ya�am�nda ar�lar�n do�adan toplad�klar� ve de�i�ime u�ratt�klar� propolisin büyük önemi bulunmaktad�r. Propolis ar�lar taraf�ndan kovan içerisinde çok amaçl� kullan�lmaktad�r. Ar�lar kovanlar�n� k�� mevsiminde so�uk havadan, rüzgar�n olumsuz etkilerinden korumak, kovan giri� deli�ini daraltmak, kovan giri�inden gelebilecek tehlikelere kar�� koloniyi savunmak, kovan içinde ta��yamayacaklar� büyüklükte ölen canl�lar�n çürümesini, koku�mas�n�, ve çe�itli mikroplar�n (virüsler, bakteriler ve funguslar) üremesini engellemek amac�yla propolisi kullan�rlar. Propolis, petek gözlerinin temizli�inde, ana ar�n�n b�rakt�� yumurtan�n steril bir ortamda geli�mesinde ve yavrunun korunmas�nda etkili olmaktad�r. Propolis ar�lar taraf�ndan kovan s�n�rlar�n�n �ekillendirilmesinde, petek kenarlar�n�n sertle�tirilip onar�lmas�nda, çerçeve ba�lant�lar�n�n sa�lamla�t�r�lmas�nda, çerçevelerin kovan içinde sabitle�tirilmesinde, yar�k ve çatlaklar�n kapat�lmas�nda ve peteklerin dezenfekte edilmesinde de kullan�l�r ve bu amaçl� kullan�mlar için toplan�r. Kovan içinde mikroorganizman�n atmosferden çok daha az oranda bulunmas�n�n nedeni kovanda propolisin bulunmas�d�r.

Kovan�n iç duvarlar� propolisle s�vand��nda kayganla��r ve ar�lar�n kovana girmeye çal��an kar�ncalar� püskürtmeleri kolayla��r. Kovan içine girip orada ölen çe�itli böceklerin veya kovandan ç�kar�lamayan di�er parçac�klar�n üzerleri propolisle kaplan�r, böylelikle bunlar�n kovana zarar vermeleri engellenir. Kovan içindeki rutubeti belli düzeyde tutar ve �iddetli ya��lardan sonra görülecek a��r� rutubetten kovan� korur. Çer�itli spor ve benzerlerinin geli�imini engelleyerek, kovan�n hijyen kalmas�n� sa�lar.

Bal Ar�lar�n�n Propolis Toplama Davran��lar�

Propolis toplanmas� bal ar�lar�n� u�ra�t�ran en zor i�lerden biridir. Ar�lar propolisi genellikle a�açlar�n üst k�s�mlar�ndan toplama e�iliminde olduklar�ndan, bu davran��lar�n� gözlemlemek oldukça zordur.

Ar�lar propolisi, bitkilerin özellikle tomurcuk ve sürgünlerinden üst çeneleri ile toplarlar. Ar�, propolisi toplamay� kararla�t�rd�� bitkinin tomurcuklu k�sm�na konar. Arka ayaklar� ve üst çenesini kullanarak bir miktar zamks� s�z�nt�y� kopart�r. Bu parça a��zda nemlendirilip yumu�at�l�r ve burada baz� enzimler eklenerek pelet haline getirilir. Pelet, ön ve orta bacaklar�n yard�m� ile arka bacaklardaki polen sepetçi�inde paketlenir. Ar� polen sepetçi�i yeteri kadar propolis ile dolduruldu�unda kovana döner.

Ar�lar, propolis olarak de�erlendirdikleri boya, zift, madeni ya�, cam macunu gibi maddeleri propolis yerine kovana ta��yabilir. Örne�in Avustralya’da tar�m makinelerine yap�lan emaye mineralin kurumadan önce ar�lar taraf�ndan kaz�nd�� ve kovana ta��nd�� bildirilmi�tir. Ülkemizde de ar�c�lar, ar�lar�n cam macunlar�n�, asfalt yollardaki ziftleri toplad��n� bildirmi�lerdir. Bu tür maddelerin gittikçe artan oranda propolis yerine toplanmas�, propolisin ilaç amaçl� kullan�m�n� s�n�rlamakta ve propolisin kalitesini dü�ürmektedir.

Propolisin �nsanlar �çin Önemi

Propolis; antibakteriyel, antifungal, antiviral, antiinflammatuar, antiülser, lokal anestezik, karaci�er koruyucu, antitümör, immünostimülatör özellikler gibi çok say�da biyolojik aktiviteye sahiptir. Bu nedenlerden dolay� apiterapide ve halk aras�nda popüler bir do�al besin olarak kullan�lmaktad�r.

Propolisin Biyolojik Aktiviteleri

Literatüre göre flavonoidler, aromatik asitler, diterpenik asitler ve fenolik bile�ikler propolis örneklerinin biyolojik aktivitelerinden sorumlu temel bile�ikleridir. Propolisin etanol ekstrakt�n�n antibakteriyel, antifungal, antiviral, iltihap önleyici, lokal anestezik, antioksidan, karaci�er koruyucu, immün sistem düzenleyici ve sitotoksik gibi aktiviteleri kan�tlanm��t�r.

Propolisin baz� bile�enlerinin hücresel zehir ve kimyasal koruma etkileri oldu�u yönünde de kan�tlar vard�r. Bu bile�enlerden en bilineni Artepillin C, klerodan diterpenoidler ve benzofuranlard�r.

�çeri�inde kafeik asit fenil esteri (CAPE) bulunan propolis hücre büyümesinin durmas�na ve ölmesine neden olabilmektedir. Propolis bile�enleri kanserli dokuda yüksek bir hücresel zehir etkisi gösterirken, sa�l�kl� dokuda etki göstermemi�tir.

Hayvanlar üzerinde yap�lan çal��malar CAPE, artepillin C ve klerodan diterpenoid’in gö�üs, deri, böbrek ve kolon kanserinden korudu�unu göstermi�tir.

Propolisin su ve etanol ekstraktlar�yla in vitro ko�ullarda yap�lan deneylerde karaci�er hücrelerinin (hepatositler) propolis ekstrakt� içerisinde, etanol, karbon tetraklorid, galaktosamin ve allil alkol gibi zehirli maddelere kar�� korunabildi�ini göstermi�tir. Özellikle propolisin su ekstrakt�ndan elde edilen dicaffeoyl quinic asidin çok önemli bir koruyucu oldu�u bulunmu�tur.

Propoliste bulunan baz� bile�enler, C vitamini ve E vitamini gibi antioksidanlardan daha etkili olabilir. Antioksidan etki; serbest radikal at�klar�n toplanmas�d�r ki bunlar azalt�lan glutahione seviyesinin hücre içinde oldukça önemli oldu�unu göstermektedir, bir ba�ka hipoteze göre propolisin baz� bile�enleri, dola��mdaki kan taraf�ndan emilerek, C vitamini gibi davranmaktad�r.

Propolisin virüslere kar�� olan etkisi, çok uzun y�llardan beri bilinmekte olup, içeri�inde kafeik asit fenil ester grubunu içeren propolis örneklerinin virüslere kar�� etkin oldu�u gösterilmi�tir. Ayr�ca propolisin Adenovirüsler ve Influenza virüslere kar�� etkili oldu�u saptanm��t�r. Son zamanlarda yap�lan baz� çal��malarda AIDS’in nedeni olan HIV virüsüne kar�� da etkileri gözlenmi�tir.

Propolisin, yaralar�n iyile�mesindeki olumlu etkisi ile anti-bakteriyel özelli�i aras�nda korelasyon vard�r. Propolisin çe�itli tipteki bakteriler ve mantarlar üzerinde bakteri ve mantar�n bölünmesini durdurucu etkileri oldu�u gösterilmi�tir.

Propolisin, virüslere kar�� etkisi, bitki kayna�� de�i�se de farkl�l�k göstermemesine ra�men, bakterilere olan etkisi propolisin bitki kayna��na göre de�i�iklik göstermektedir.

Tablo 7. Propolisin biyolojik aktiviteleri ve etken maddeleri

Biyolojik Aktivitesi	Etken Madde
Antibakteriyel	Pinosembrin (Stangaciu, 1998) Pinobanksin (Metzner et al., 1979) �salpinin (Stangaciu, 1998) Galangin (Pepeljank, 1982) Ferülik asit (Stangaciu, 1998) Kafeik asit (Stangaciu, 1998)
Antimikotik	Aromatik asit ve esterleri (Stangaciu, 1998) Kaempferol-7,4′-dimetil eter (Stangaciu, 1998) Pinobanksin-3-aseat (Stangaciu, 1998) Pinosembrin (Metzner et al., 1979) Kafeik asit (Stangaciu, 1998) Sakuranetin (Stangaciu, 1998)
Anticandida	Pinosembrin (Metzner et al.,1979)
Antiseptik	Benzoik asit (Stangaciu, 1998)
Antiviral	Kafeik asit (König, 1985) Luteolin (König, 1985) Kuersetin(König, 1985) 7-methoxykuersetin (Stangaciu, 1998) 3.7-dimethoxykuersetin (Stangaciu, 1998)
Antitümör	Kafeik asit fenil ester (Su et al., 1995; Na et al., 2000) Asasetin (Bankova et al., 1983) Artepillin C (Matsuno et al., 1997a) Kuersetin (Matsuno, 1995) Krisin (Hladon et al., 1987)
�nhibitör etki	Kafeik asit esterleri (Stangaciu, 1998)
Lokal anestezik	Pinosembrin (Paintz and Metzner, 1979) Pinostrobin (Paintz and Metzner, 1979) Kafeik asit esterleri (Paintz and Metzner, 1979)
Kapillerin güçlenmesi	Kuersetin; Luteolin’in 3′,4′-dimetil eteri (Dadant, 1992)
Antiinflamatuar	Kafeik asit (Bankova et al., 1983) Asasetin (Bankova et al., 1983) Bisabolol (Stangaciu, 1998) Flavonoidler (Stangaciu, 1998)
Antioksidan	Flavonoidler (Stangaciu, 1998)
Antidiabetik	Pterostilbene (Dadant, 1992)
Gastrik ülserin iyile�mesi	Luteolin (Dadant, 1992) Apigenin (Dadant, 1992) Pinosembrin (Stangaciu, 1998) Galangin (Stangaciu, 1998) Krisin (Stangaciu, 1998)
Yara iyile�tirici	Fenolik asitler (Stangaciu, 1998) Flavonoidler (Stangaciu, 1998)

Propolis Kullan�larak Yap�lan Baz� Deneyler

Hayvanlar üzerinde yap�lan deneyler polen ve propolisle birlikte yap�lan beslenmenin, kilo almada ve demirin kullan�lmas�nda olumlu etkileri oldu�unu göstermi�tir. Ayr�ca polen ve propolis güçlendirici olarak da çok uygundur.

Yap�lan deneylerde propolisin di� minesinin mikrosertli�ini artt�rd�� gözlenmi�tir. Köpeklerdeki kulak enfeksiyonlar� (Canine otitis externa) %7’lik propolis-castor ya��yla veya propolis-gliserol kar��m�yla çok ba�ar�l� bir �ekilde tedavi edilmi�tir.

Türkiye’deki son raporlara göre kemiricilerin (rodent) gözlerinde yap�lan çal��malarda göz yaralar�na ve enfeksiyonlar�na kar�� propolis ekstrakt�n�n etkisi ara�t�r�lm��t�r. Yap�lan çal��malar propolisin su ekstrakt�n�n kornea epiteli yaralar�n�n iyile�mesini h�zland�rd��n� engelledi�ini göstermi�tir.

Propolisin Toplanmas�, ��lenmesi ve Depolanmas�

Propolisin mumla, boyayla ve di�er parçalarla kontaminasyonundan kaç�n�lmal�d�r. En temiz toplama metodunda kovan�n üstüne yerle�tirilen traplar kullan�l�r. Traplar esasen bölmeler veya kovan duvar�ndaki çatlaklara benzeyen küçük delikleri olan levhalard�r. Ar�lar kovanlar�n� d�� etkenlerden korumak için bu delikleri kapatmaya çal��r ve böylece trab� propolisle doldururlar. Traplar sayesinde fazla mum propolise kar��mamaktad�r ve hasat s�ras�nda kontaminasyon meydana gelmemektedir. Trap hasad� daha h�zl� ve daha fazla ürün al�nabilen bir yöntemdir.

Propolis üretimini artt�rmak amac�yla havalar iyice so�uyuncaya kadar örtü tahtas� yerine plastik, naylon veya metalden yap�lan üzerinde ar�n�n geçemeyece�i geni�likte (3 mm) aç�kl�klar bulunan traplar kullan�lmaktad�r. Traplar kovan�n üst k�sm�na monte edilir Traplar�n üzerinde bulunan aç�kl�klar 12–21 günlük i�çi ar�lar taraf�ndan propolis ile doldurulur.

tab-propolis6

�ekil 6. Kovan�n üst k�sm�na yerle�tirilmi� trap

Propolis ile kaplanan trap kovandan al�narak derin dondurucuya konulur. So�uktan sertle�en propolis k�r�lgan bir yap� kazan�r ve iç kapa�a uygulanan basit bir bükme hareketiyle traptan ayr�l�r.

tab-propolis7

�ekil 7. Ar�lar taraf�ndan propolis ile doldurulmu� trap

Propolis Trap Tipleri

Propolis trab�yla ilgili de�i�ik ülkelerde de�i�ik modeller geli�tirilmi�tir. Japonlar taraf�ndan geli�tirilen modelde kovan�n üst yüzeyine göre haz�rlanan ince plastik bir levhaya alternatif büyüklükte yuvarlaklar aç�l�r. Haziran ay�nda kovana tak�lan trap Ekim ay�nda kovandan al�n�r. Dört ay içerisinde deliklerin propolis ile dolduruldu�u görülür. Japonlar taraf�ndan yayg�n olarak kullan�lan trap modelinde ise kovan�n ball�k kat�nda baz� ç�talar aç�k b�rak�l�r ve bu alan�n propolis ile kaplanmas� sa�lan�r (�ekil 8).

tab-propolis8

�ekil 8. Japonlar taraf�ndan kullan�lan propolis trapl� kovan

Almanlar’�n kulland�� trap modeli gözenekleri farkl� büyüklükte olan tellerin üst üste getirilmesi ve bunun da kovan örtü tahtas�n�n alt�na konmas� ile olu�turulur. Ancak bu modelin kullan��l� olmad�� bildirilmektedir.

Propolisin Kalite Kontrolü
Propoliste, çevresel kirleticiler, ilaçlar ve mumlar yüksek oranda birikebilmektedir. Bu yüzden propolis insanlar�n kullanmas� için toplanacaksa kimyasal i�lemlere maruz kalmam�� kovanlardan toplanmal�d�r.

�yi bir propolis öncelikle tüm kontaminantlardan ar�nm�� olmal�d�r. Akarisitler birçok ülkede ar� parazitlerini kontrol için kullan�lmaktad�r ve kal�nt�lar� propoliste bulunabilmektedir. A��r metaller de propoliste tehlikeli miktarlarda birikebilir. Böylece akarisitlerin ve a��r metallerin kontaminasyon seviyesi propolisin kalite kontrolünde önemli bir parametredir.
Propolisin sadece toksinlerden ar�nm�� olmas� yeterli de�ildir. Biyolojik aktivitesiyle ilgili maddelerin oran�, çözünmeyen k�s�mlar�, kül oran� kaydedilmelidir. E�er propolis t�bbi amaçl� kullan�lacaksa biyolojik aktiviteye sahip maddelerin yo�unlu�unun bilinmesi zorunludur.

�yi kalitede bir propolis toksik kontaminantlardan ar�nm�� olmal�d�r. Mum, çözünmeyen madde ve kül miktar� dü�ük oranlarda olmal�d�r. Tan�mlanan bitki kayna��n�n aktif bile�enleri tan�mlanmal� ve yüzdesi yüksek olan bile�enler saptanmal�d�r.

Propolisle ilgili çal��malardan en gereklisi propolisin standartla�t�r�lmas�na yönelik olanlard�r. Propolisin bölgeden bölgeye geni� bir spektrumda çe�itlilik göstermesi bu i�i oldukça zorla�t�rmaktad�r. Ancak standardizasyonun olmamas� da propolisin kullan�m�n� s�n�rlamaktad�r. Bu nedenle ülkeler kendi standartlar�n� olu�turmaya ba�lam��t�r. Buna göre �ngiltere ve Japonya’da olu�turulan standartlar Tablo 8 ve 9’da verilmi�tir.
Tablo 8. �ngiltere’de kullan�lan propolis standard�

�ncelenen Özellik	Normal say�lan de�er
Mum içeri�i	Maksimum %5
Toplam kül	Maksimum % 10
Kurutma Firesi	Maksimum % 5
Kur�un içeri�i	Maksimum 1mg/kg
Arsenik içeri�i	Maksimum 1mg/kg
Toplam flavonoid	Minimum %3
Pinosembrin olarak elde edilen dihidroflavonoid	Minimum %3

Tablo 9. Japonya’da kullan�lan propolis standard�

�ncelenen Özellik	Normal Say�lan De�er
Ultra Viole Absorbans�	Maksimum 280–300 mm ölçülmelidir
Kuersetin	Varl�� tespit edilmelidir
Tar�m Kimyasallar� Kal�nt�s�
Endrin, dieldrin, ve aldrin	Bulunmamal�d�r
Benzen hegzaklorür (BHC)	0.2 ppm’den az olmal�d�r
Diklorodifenil trikloro etan (DDT)	0.2 ppm’den az olmal�d�r
Parathion	0.3 ppm’den az olmal�d�r
Malathion	0.3 ppm’den az olmal�d�r
Fenitrothionon	0.2 ppm’den az olmal�d�r
Paraklor benzen (PCB)	Bulunmamal�d�r
Arsenik (As)	2 ppm’den az olmal�d�r
Kur�un (pb)	20 ppm’den az olmal�d�r
n-hekzan	Bulunmamal�d�r
Diethylene glycol	Bulunmamal�d�r
Tetrasiklin	Bulunmamal�d�r

Türkiye’de ise Türk Standartlar� Enstütüsü (TSE–2003) taraf�ndan bir propolis standart� olu�turulmu�tur. Bu standarda göre olmas� gereken kimyasal özellikler Tablo 10’da verilmektedir.

Tablo 10. Türkiye’de TSE taraf�ndan haz�rlanan propolis standart�

Özellikler	De�erler (%) (m/m)
Fenolik asitler	Bulunmal�
Benzoik asit	0.6 – 12,0
Flavonoidler
Flavonlar	Bulunmal�
Flavonoller	Bulunmal�
Flavononlar	Bulunmal�
Di�erleri
Glikoz	0.8 – 7,7
Sakaroz	0.1 – 3,4

Propolisin Yan Etkileri

Propolisin çe�itli amaçlara yönelik (kozmetikde vb.) kullan�mlar�, baz� alerjik olaylara sebep olmu�tur. Propolis ve bile�enleri isoprenyl caffeate ile birlikte çok güçlü alerjiye yol açarlar. Propolisin alerjik aktivitesinin d��nda herhangi bir yan etkisi henüz bildirilmemi�tir.

Propolisin Kullan�m Alanlar�

Propolisin çe�itli yararl� etkilere sahip olmas�ndan dolay� kullan�m alan� oldukça geni� olup propolis, t�pta, kozmetik sanayinde ve g�da sektöründe kullan�lmaktad�r. Bu nedenle de propolisin tablet, pastil, deri kremi, �ampuan, ruj, di� macunu ve a��z spreyleri gibi ticari ürünleri haz�rlanm��t�r.

Yay�nlama Tarihi : 26 �ubat 2018 G�ncelleme Tarihi : 26 �ubat 2018 1947 �nceleme

Bu kategorideki yay�nlar

Ar� Hakk�nda

Ar� Hakk�nda

Ar� Hakk�nda Genel BilgiAr�c�l�kta ba�ar�l� olmak için genç, sa�l�kl� ve kaliteli ana ar� kullan�lmal�d�r. Ana ar�lar�n gelecek ku�aklara aktaracaklar� (genetik) özellikler ar�c�l�kta büyük önem ta��maktad�r. Türkiye’de ana ar� yeti�tiricili�i ilk olarak Türkiye Kalk�nma Vakf� (TKV) taraf�ndan 1978 y�l�nda ba�lat�lm��t�r. Günümüzde bu çal��malar üretim izni alm�� 100’e yak�n i�letme taraf�ndan devam ettirilmektedi ...

�ncele

Bal Ar�lar�nda Bak�m ve Beslenme

Bal Ar�lar�nda Bak�m ve Beslenme

Kaynak: Türkiye Ar� Yeti�tiricileri Merkez Birli�ii�lkbahar Bak�m�Ar�c�l�kta istenilen düzeyde verim alabilmek için, her mevsim yap�lmas� gereken i�lemlere dikkat edilmelidir. Çal��malar�n en yo�un yap�ld�� dönem ilkbahard�r.�lkbahar kontrollerinde amaç; ar�lar�n k�� nas�l geçirdiklerini, kovanda mevcut g�da miktar�n�, ana ar�n�n varl��n�, yumurtlama durumunu, i�çi ar� miktar�n�, kovanda hastal�k olup olmad��n� kontrol etmektir.�lk kontrol; k ...

�ncele

Bal Hakk�nda

Bal Hakk�nda

Bal, bitkilerin nektar�n�n ya da canl� k�s�mlar�n�n salg�lar�n�n veya canl� k�s�mlar�n�n üzerinde beslenen baz� böceklerin salg�lar�n�n, bal ar�lar� taraf�ndan toplanarak, kendine özgü özellikli maddelerle kar��t�r�l�p, dehidre edilip, olgunla�mas� için pete�e b�rak�lan, do�al tatl� bir maddedir. Ar�lar�n yararland�� bitki kayna��na göre bal, salg� bal� ve çiçek bal� olmak üzere ikiye ayr�l�r. Bal�n kimyasal kompozisyonu bitki kayna��na ba ...

�ncele

Balmumu Hakk�nda

Balmumu Hakk�nda

Balmumu TarihçesiKültürel miras olarak balmumu en çok kullan�lan hayvansal kaynakl� maddedir. Eski ça�lardan beri, ayd�nlanmada ya da yal�t�mda, çanak çömlekçilikte s�zd�rmazl�� sa�lamada kullan�lmaktad�r.M�s�rl�lar, balmumunu mumya yap�m�nda balsam içerisinde ve gemi sanayinde, Romal�lar ve Yunanl�lar, su geçirmez ta� zeminlerde ve mermerlerin cilalanmas�nda kullanmaktayd�lar. Orta ça�a kadar, bir boyama tekni�i olan ...

�ncele

Polen Hakk�nda

Polen Hakk�nda

Polenin Tan�m�Yüksek yap�l� bitkilerde, çiçek; çanak yaprak, taç yaprak, di�i ve erkek organlardan olu�maktad�r. Erkek organlar (stamen), filament ve onlar�n ucundaki anterlerden meydana gelmektedir. Polenler, anterler üzerinde bulunan polen kesecikleri içerisinde geli�melerini tamamlar ve tozla�may� sa�lamak üzere anterlerin aç�lmas� ile serbest hale gelirler.Polen, bal ar�lar�n�n geli�imleri, üremeleri ve kovandaki faaliyetleri s&uu ...

�ncele

Ar� S�t� Hakk�nda

Ar� S�t� Hakk�nda

Ar� sütü, genç i�çi ar�lar�n hipofarenjiyal ve postserebral bezlerinden salg�lanan bir ar� ürünüdür. Genç i�çi ar�lar ar�sütünü ana ar� adaylar�n� ve ana ar�lar� beslemek için üretir.Larvalar üç günlükken al�n�r,süt taplan�r.�ekil 1. Ar� sütünün hasad�Ar� Sütünün Fiziksel ÖzellikleriAr� sütü homojen, kirli beyaz renkte, keskin kok ...

�ncele

Polinasyon Hakk�nda

Polinasyon Hakk�nda

Bitkilerde Tozla�ma ve DöllenmeAr�lar�n, bitkilerin tozla�t�r�c�lar� oldu�u ilk kez Alman Koelreuter ve Sprengel taraf�ndan 1750-1800’lü y�llarda ifade edilmi�tir. 1892’de ise Waite ar� kolonilerinin meyve a�açlar�n�n tozla�t�r�lmas�nda kullan�labilece�ini gündeme getirmi�tir. Waite o dönemde çapraz tozla�man�n (d�� e�le�menin) meyve a�açlar�nda önemini saptam�� ve bu bilgiyi payla�m��t�r. Daha sonraki çal��malar bu çal��mal ...

�ncele

Balmer - Karadeniz Ar� �r�nleri Merkezi

Ar�c�l�k Hakk�nda Temel Bilgiler